هزينه پنهان سوزاندن بقاياي کشاورزي؛ نابودي خاک، آلودگي هوا و تهديد سلامت!
یادداشت |
مريم برزنوني
يکي از منابع کمتر شناخته‌شده اما بسيار مؤثر در توليد گازهاي گلخانه‌اي، سوزاندن بقاياي کشاورزي است؛ روشي رايج در ميان بسياري از کشاورزان براي پاک‌سازي سريع زمينهاي زراعي، خاصه در اراضي که کشت دوم دارند. اين در حالي است که اين اقدام ممکن است از نظر اقتصادي و زماني به‌صرفه به نظر برسد، پيامدهاي زيست‌محيطي و بهداشتي آن بسيار گسترده و خطرناک است. بر اساس داده‌هاي موجود، ميزان انتشار گازهاي گلخانه‌اي از اين طريق در بازه زماني 2011 تا 2020، با افزايشي حدود 75 درصدي، از 19٬340 گيگاگرم به 33٬834 گيگاگرم رسيده است. اين روند فزاينده زنگ خطري جدي براي سلامت انسان و محيط زيست است و ضرورت اقدام قانوني فوري را ايجاب مي نمايد.
افزايش انتشار گازهاي گلخانه‌اي: واقعيت آماري و علل زمينهاي
انتشار گازهاي گلخانه‌اي حاصل از سوزاندن بقايا شامل دي‌اکسيد کربن (CO2)، متان (CH4) و اکسيد نيتروژن (N2O) است که همگي از عوامل اصلي گرمايش زمين به شمار مي‌روند. افزايش قابل‌توجه اين گازها نشان‌دهنده ضعف در سياست‌گذاري کشاورزي، کم‌توجهي به آموزش بهره‌برداران و نبود امکانات مناسب براي مديريت بقاياي زراعي است.
علل اصلي اين افزايش عبارتند از:
رواج شيوه‌هاي سنتي آماده‌سازي زمين، نبود مشوق‌هاي کافي براي استفاده از روش‌هاي جايگزين مانند کمپوست‌سازي يا خوراک دام، صنايع فرآوري کاغذ و ... ، ضعف در اعمال قوانين و نظارت‌هاي زيست‌محيطي در سطح ملي و منطقه اي، پيامدهاي زيست‌محيطي و انساني .
سوزاندن بقايا منجر به توليد حجم بالايي از ذرات معلق و گازهاي آلاينده مي‌شود که آثار آن از دو منظر قابل بررسي است:
زيست‌محيطي:
تخريب ساختار خاک و کاهش مواد آلي- تهديد تنوع زيستي- افزايش آلودگي هواي مناطق روستايي و شهري
بهداشتي:
افزايش شيوع بيماري‌هاي تنفسي، قلبي و سرطان، آسيب‌پذيري بيشتر کودکان، سالمندان و بيماران مزمن در برابر آلودگي هوا،مداخلات قانوني و سياست‌گذاري مورد نياز.
براي مقابله با اين بحران، نيازمند رويکردي ترکيبي از مداخله قانوني، سياست‌گذاري هوشمند و آموزش گسترده هستيم:
1. بازدارندگي قانوني:
تعريف سوزاندن بقايا به عنوان تخلف زيست‌محيطي يا جرم زيان‌آور- اعمال جريمه‌هاي مالي و محدوديت‌هاي کشت در صورت تکرار تخلف- استفاده از ابزارهاي حقوقي براي جبران خسارت زيست‌محيطي در سطح محلي
2. سياست‌گذاري حمايتي:
ارائه يارانه به کشاورزاني که از روش‌هاي جايگزين استفاده مي‌کنند- سرمايه‌گذاري در ايجاد زيرساخت‌هاي جمع‌آوري و بازيافت بقايا- حمايت از توليد و توزيع ادواتي مانند ساقه خردکن ها، توسعه کشت هاي حفاظتي در بقايا و کمپوست‌ساز در مناطق کشاورزي.
3. آموزش و فرهنگ‌سازي:
اجراي کمپين‌هاي آگاهي‌بخشي در روستاها و مناطق کشاورزي- ادغام موضوع در دوره‌هاي آموزش کشاورزي در دانشگاه ها، مدارس و استفاده از ظرفيت رسانه ها . حمايت از تعاوني‌هاي محلي در زمينه توسعه و ترويج کشاورزي پايدار و مديريت بقاياي گياهي .
سوزاندن بقاياي کشاورزي پديده‌اي است که در ظاهر خسارت هاي آن مهم به نظر نمي‌رسد اما در عمل تبعاتي سنگين براي محيط زيست و سلامت عمومي دارد. رشد 75 درصدي انتشار گازهاي گلخانه‌اي ناشي از آن تنها يکي از نشانه‌هاي اين بحران است. مقابله با اين روند نيازمند عزم جدي براي قانون‌گذاري، اجراي مؤثر، و همراه‌سازي جوامع کشاورزي در تمامي سطوح است.
کارشناس ارشد کشاورزي