■  مهران قجری

بخش کشاورزی دارای پتانسیل های بسیاری است که نقش موثری در توسعه اقتصاد ملی و منطقه ای دارد. این بخش  در صورت  مدیریت توانمند و سرمایه گذاری های درست ، می تواند به  بهبود وضعیت اقتصادی منطقه کمک کند. شناسایی توانمندی ها و ظرفیت های های موجود در استان می تواند موجب تقویت امنیت غذایی، ایجاد فرصت های شغلی جدید، توسعه ی روستاها، کاهش فقر و تنوع در فعالیت های اقتصادی شده و در جهت حل تنگناها و رفع چالش های رشد و توسعه کشاورزی استان استفاده شود. پایه های اصلی اقتصاد استان گلستان را فعالیت های کشاورزی تشکیل می دهند؛ در این نوشتار به اختصار،  اهم چالش های پیش روی توسعه ی کشاورزی را بیان می کنیم. فراهم بودن شرایط آب و هوایی، موجب می شود گمان کنیم  اقتصاد کشاورزی در استان گلستان رونق بسیار دارد؛ در حالی که در سال های اخیر به دلایلی چون  تغییرات اقلیمی، عدم وجود امکانات کافی در روستاها و خالی شدن روستاها از نیروی کار فعال، خرد بودن اراضی، منابع آبی محدود، کافی نبودن تسهیلات مالی و اعتباری، پیشرفت شهرها ، عدم تضمین در بازار فروش محصولات، عدم مکانیزاسیون و ... . شاهد روند رو به کاهش فعالیت های کشاورزی در استان گلستان بوده ایم.تامین آب بخش کشاورزی استان گلستان با مشکلات وچالش های زیادی روبروست. افت شدید سطح آب های زیرزمینی و کاهش آبدهی سایرچشمه ها، چاه ها، قنوات و رودخانه های استان موجب شده تا در خصوص تامین آب با مشکلات جدی مواجه شویم. بروزاین بحران آبی آثار مخربی برای بخش کشاورزی داشته است که از آن جمله می توان به توسعه ی برداشت از پساب ها جهت آبیاری محصولات کشاورزی، افزایش نرخ بیکاری در جوامع روستایی و در نتیجه افزایش مهاجرت از روستاها به سمت شهرها اشاره کرد.علاوه بر این ایجاد و توسعه ی صنایع تبدیلی و تکمیلی کشاورزی در استان می تواند راهکاری مناسب برای جلوگیری از ضایعات و افزایش ارزش افزوده محصولات کشاورزی باشد. در این راستا شناسایی چالش های پیش روی این صنعت می تواند به تسهیل و توسعه آن کمک کند. نبود یا کمبود صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی  در چند سال اخیر چالش های جدی برای استان به وجود آورده که باید برای رفع آن اقدام اساسی انجام داد.بدون شک یکی از مهم ترین شاخص های تحقق توسعه ی اقتصادی توجه خاص به توسعه ی بخش کشاورزی است و اولین گام در این زمینه شناخت عوامل بازدارنده توسعه ی این بخش است از عوامل آسیب زا و چالش های موجود در بخش کشاورزی استان گلستان می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

■  عدم استفاده از فناوری های نوین و دانش های روز دنیا در تولید محصولات کشاورزی

فنا وری های نوین و دانش های جدید در بخش کشاورزی استان جایی ندارد  و این  مهم  به عنوان یک آسیب جدی در بخش کشاورزی تلقی می شود. یکی از مهم ترین علت های این امر دانش پایین بهره برداران بخش کشاورزی است. آموزش می‌تواند بهره برداران را به دانش روز مجهز کند.

■ خرد وپراکنده بودن اراضی کشاورزی 

خرد و پراکنده بودن اراضی زراعی یکی دیگر از محدودیت ها و موانع اصلی در توسعه ی بخش کشاورزی استان است. هر چه مساحت اراضی کشاورزی خرد شود تولید غیراقتصادی تر و مانور ماشین آلات کشاورزی کمتر ، میانگین تولید محصول پایین تر و در نهایت بهره وری بسیار پایین تر خواهد بود. خرد شدن اراضی کشاورزی از جمله موانع بسیار مهم برای تحقق توسعه پایدار و امنیت غذایی محسوب می شود. اجرای ناقص قانون اصلاحات ارضی و توسعه ی شهرنشینی سبب شد تا بخش قابل توجهی از اراضی کشاورزی استان تغییر کاربری دهند.با اجرا شدن طرح یکپارچگی اراضی کشاورزی، شاهد افزایش وسعت بهره برداری ها و بهبود مدیریت مزرعه، به صرفه شدن تولید و افزایش درآمد از طریق کاهش هزینه های تولید، سند دار شدن اراضی وافزایش ضریب مکانیزاسیون خواهیم بود.

■  تغییر کاربری اراضی زراعی و باغی

تغییر کاربری اراضی کشاورزی و باغی  به ساخت و سازهای مسکونی و تجاری نیزاز عوامل بازدارنده ی مهم در روند توسعه بخش کشاورزی  استان است که در سال های اخیر به شدت رو به افزایش است . برای پیشگیری از تغییرکاربری اراضی کشاورزی باید همت و همکاری جدی بدون چشم ‌پوشی تا رسیدن به نتیجه مطلوب انجام شود.

■  عدم توسعه مکانیزاسیون  

مكانيزاسيون به عنوان عامل ضروری و محرك اصلی توسعه  ی كشاورزی نقش مهمی درپاسخگويی به نيازهای متنوع توليدكنندگان از يك طرف و مصرف كنندگان از سوي ديگر ایفا می کند. عدم استفاده و جایگزینی ماشین های پیشرفته در بخش کشاورزی یکی دیگر از عوامل بازدارنده در مسیر توسعه است. بالا بودن قیمت ماشین های کشاورزی ، عدم اعطاء تسهیلات کافی برای تامین دستگاههای مکانیزه و پایین بودن درآمد کشاورزان خرده پا برای خرید و کاربرد ماشین آلات مدرن کشاورزی موجب شده توسعه مکانیزاسیون در استان گلستان با مشکلات متعدد روبرو باشد.برای رفع مشکلات موجود در بخش مکانیزاسیون توجه به موارد ذیل ضرورت دارد.كمبود ماشين آلات و ادوات كشاورزي بويژه در فصل كاشت و برداشت،  توزيع جغرافيايي نامناسب ماشين آلات كشاورزي درنقاط مختلف استان،  عدم تعادل بين كمبود يا فزوني ماشين آلات در مناطق مختلف استان،  بكارگيري ادوات و ماشين آلات مستهلك شده،  شكاف زماني بين تقاضا براي ماشين آلات كشاورزي و عرضه آن از طريق سيستم بانكي، نبود دانش فني كافي در ميان بهره برداران در خصوص، بكارگيري ماشين آلات و ادوات كشاورزي.

■  بالا بودن هزینه های تولید

بالا بودن هزینه های تولید در بخش کشاورزی نیز از مسایل مهم در این بخش است. نبود همکاری و تعامل مراکز علمی ، آموزشی و دانشگاهی با کشاورزان کشاورزان برای  تولید محصولات غذایی باید خود را مجهز به علم روز در زمینه های مختلف تولیدی و متناسب با نیازهای مصرف کنندگان کنند با وجود دانشگاه ها ، دانشکده ها و آموزشکده های کشاورزی و حجم بالای فارغ التحصیلان کشاورزی در استان  ارتباط جدی و مداوم و مستمر بین ایشان و بهره برداران وجود ندارد.

■  ریسک بالای فعالیت ها در بخش کشاورزی

وجود مخاطرات طبیعی از جمله سیل ، خشکسالی ، کم آبی ، بی آبی ، سرما و گرما و ......ریسک و خطر پذیری فعالیت ها در بخش کشاورزی را بیشتر می کند. ریسک بالای فعالیت های کشاورزی مانع از رشد مطلوب سرمایه گذاری در این بخش می شود. مهم ترین راهکار در این زمینه استقرار سیستم بیمه فراگیر و جامع در بخش کشاورزی و حمایت همه جانبه از سرمایه گذاران در این بخش است.آنچه مسلم است این است که مخاطرات موجود در بخش کشاورزی را باید به درستی مدیریت کرد. نقش دولت در کنار بخش خصوصی در تحقق این امر مهم است. پر واضح است که مدیریت مخاطرات کشاورزی، شرط لازم برای تداوم سرمایه‌گذاری بخش کشاورزی است و از این جهت بسیار حایز اهمیت است.

■ نداشتن سیستم قوی بازاریابی محصولات کشاورزی و عدم مدیریت در این زمینه

یکی دیگر از چالش های بزرگ بخش کشاورزی در حال حاضر فقدان سیستم قوی بازاریابی محصولات کشاورزی است چنان که هر ساله شاهدیم کشاورز بعد از برداشت، محصول روی دستش می ماند برای حل این مشکل نیازمند مدیریتی قوی و منسجم است.

■  نبود الگوی کشت

نبود تدبیر لازم در اجرای الگوی جامع کشت براساس شرایط و ویژگی های هر منطقه موجب سرگردانی کشاورزان می شود .سالهاست قریب به اتفاق مسوولان با علم به این موضوع نتوانسته اند برای حل آن راهی بیابند. الگوی کشت شامل دو بخش فنی و سیاستگذاری است الگوی کشت به کشاورز کمک می کند که بداند برای هر منطقه، با توجه به اقلیم ، چه گیاهی را در چه زمانی بکارد تا حداکثر عملکرد و حداقل خسارت را داشته باشد.

■ عدم توجه جدی به توسعه ی روستایی

امروز توسعه ی روستاها به عنوان بستر تولید، حتی بر توسعه ی کشاورزی تقدم دارد.با توجه به چالش ها و آسیب های بازدارنده متعدد که مانع توسعه ی بخش کشاورزی در استان است لزوم شناسایی و یافتن راه حل برای این عوامل بسیار مهم است.تردیدی نیست که حل برخی از این چالش ها نیاز به فرهنگ سازی و آموزش دارد اما برنامه های بلند مدت و جامع  و تدبیر مدیریتی در این خصوص می تواند آسیب ها و چالش های پیش روی توسعه بخش کشاورزی را مرتفع کند.امید است در آینده ای نه چندان دور شاهد توسعه ی همه جانبه بخش کشاورزی استان  باشیم.