■ حمیدرضا فرشیدنیا

نیکی چه کرده ایم تا روزی  نیکو دهند مزد عمل ما را(پروین اعتصامی)

گاهی خدا می خواهد با دست تو دست دیگر بندگانش را بگیرد

وقتی دستی را به یاری می گیری بدان که دست دیگرت در دست خداست...

یکی از سنت‌های حسنه اسلامی  که درباره ثواب و فضیلت آن نیز به طور مکرر در منابع فقهی یاد شده وقف است،این پدیده دارای حیطه گسترده ای از فعالیت و اقدام می باشد، تا جایی که اگر به درستی هدایت شود، به بسیاری از نیازها پاسخ می‌دهد و هیچگاه جامعه انسانی با کمبودهای اقتصادی، اجتماعی، آموزشی و فرهنگی رو به رو نخواهد شد.در وقف اصل دارایی حفظ شده و درآمد آن مصرف میشود و به نوعی در توزیع عادلانه درآمد ملی مؤثر است زیرا ثروتمندان، برخی از اموالشان را وقف می‌کنند که عواید آن، میان فقیران توزیع می شود؛ به این ترتیب، این ثروت به تمام افراد جامعه می‌رسد.اسلام با این ابتکار تا آن جا در روح واخلاق مردم اثر گذاشت که از مال خودچشم می پوشند و باوقف کردن قسمتی از اموال خویش به نفع کسانی که باید حمایت شوند وسیله آسایش آنان را فراهم می کنند و نیازمندیهای نسلهای آینده را نیز از طریق وقف تامین می کنند.

شاید بتوان مهمترین کارکرد و اثر وقف را از میان بردن فقر در جامعه اسلامی دانست و جایگاه این موضوع در متون اسلامی به خوبی روشن است که اسلام خواهان زدودن همه جوانب و زوایای فقر در اقتصاد جامعه و نیز به دنبال رفاه عمومی در حد معقول و مشروع است. اسلام برای اجرای عدالت اجتماعی، تعدیل و توزیع ثروت و از میان بردن مظاهر فقر در جامعه، قوانینی چون خمس و زکات را وضع کرده و در عین حال ثروتمندان را تشویق به خیرات کرده تا به فقرا و تهیدستان کمک شود.بطور خلاصه می توان گفت یکی از با دوام ترین مظاهر احسان و نیکوکاری به هم نوع همین پدیده شگرف میباشد اما باید آسیب های وارده به آن را هم کالبدشکافی کردچرا که با گذشت زمان و تغییر نیازها باید به این پدیده با نگاهی نو نگاه کرد.اینکه ما برخلاف ماهیت وقف که یک اقدام شخصی و غیر دولتی میباشد آن را در حصار عمل دولتی قرار دهیم به نوعی متوقف نمودن امر وقف می باشد چرا که با این وضعیت دیگر نمیتوان آن را در قالب های جدید جامعه قرار داد و این تسلط حکومت  و اخذ مالیات  و ... هر روز عرصه را براین امر خداپسندانه و عام المنفعه تنگ تر خواهد کرد.متاسفانه هیچ کدام از دستگاههای متولی ترویج این فرهنگ اسلامی ایرانی رویکرد جدید و پژوهش های نوآورانه در این زمینه انجام نمی دهند،در كشور ما دربارة وقف كمتر تحقيق و مطالعه صورت گرفته است البته انجام تحقيق و مطالعه درباره ي اوقاف، به گسترش فرهنگ وقف در جامعه كمك مي كند. تشويق اهل قلم به نوشتن كتاب و مقالات علمی و پژوهشی با موضوع وقف يكي از این راه حل ها ست.

برای اینکه بتوانیم این فرهنگ را در جامعه گسترش دهیم به نوعی باید در مقابل فرهنگ سرمایه داری غرب بایستیم تا بتوانیم  مبلغ خوبی برای این عمل خداپسندانه باشیم و به ریشه کنی فقر در جامعه کمک کنیم ، شاید این نکته را هم بتوان عنوان کرد که شفاف سازی در مورد هزینه کردن درامد موقوفات هم به نوعی باعث اعتماد عمومی در جامعه می شود و برخورداری عموم مردم ازمزایای موقوفات هم به نهادینه کردن ان کمک کند. البته نمی توان منکر این شد که انسان امروز با همه فرهنگ ها و بينش هاي گوناگون خويش، وقف و بنيادهاي وقفي و خيريه را پديده اي سودمند و در مسير رشد و تعالي تمدن انساني و توسعه همه جانبه جامعه حتي در مادي ترين تمدن هاي امروزي، مي شناسد. آنان، همچون نياکان خويش به خوبي دريافته اند که وقف، مي تواند به مانند چشمه همیشه جاری، چون هميشه کارساز و سودمند باشد، گوشه اي از آلام بشري را تسکين بخشد و در رشد و توسعه علمي، آموزشي، اخلاقي و انساني جوامع مؤثر افتد.

اگر اوقاف در مسیر صحیح به راه انداخته شود و واقفان به راه معقول و درستی هدایت شوند، بسیاری از مشکلات جامعه حل می شود، به عبارت دیگر، کارنامه درخشان وقف این نوید را به ما می دهد که از طریق گسترش موقوفات و هدایت آنها می توان اکثر نیازها و ضروریات جامعه را تأمین کرد و سنگینی این امور را از بیت المال مسلمین برداشت یا لااقل از فشار آنها بر بودجه کل کشور کاست،این درخت که در آینده میوه های آن به بار مینشیند و آیندگان از مزایای آن بهره مند میشوند را میتوان گفت که کاریست که حتی بعد از رفتن از این جهان صاحبش از پاراش آن بهره مند میشود و مردم هم از این عمل نیک خشنود می شوند.

چالشهایی مانند دخالت دولت،کمبود تحقیق و پژوهشف عدم تبیین آثار وقف،ایجاد نگرش منفی در بین ممالک اسلامی در مورد وقف،...میتوانند در متوقف کردن وقف در جامعه سهم بسزایی داشته باشند و راهکارهایی مانند: درج مطالب در مورد فرهنگ وقف در کتابهای درسی و چاپ کتاب و مقالات در مطبوعات و گنجاندن ظریف این موضوع در رسانه ملی و تعیین مجازات سخت برای کسانی که به موقوفات تجاوز نموده اند و همینطور معرفی کامل و جامع در قالب های متفاوت از واقفان توسط رسانه ها ،تعیین سیگنالهای جدید برای وقف در جامعه با توجه به تغییر نیازهای روزمره در آن میباشد.در این مطلب تلاشی هر چند ابتدایی برای ترسیم چهره وقف در جامعه شد که ان شاءالله بتواند گامی درجهت حرکت جامعه به سوی نقطه مطلوب باشد.به راستی خداوند در هیچ جا، همچون آنجا پرستش نمی شود که آدمی برای نیکی کردن به انسانهاگام بر می دارد.