■ محمددیلم کتولی

نگاه توسعه ای به ویژه نگرش ویژه توسعه‌ی پایدار شهری به شهر و شهرسازی و اداره ی شهر در قرن حاضر بسیار چشمگیر و جذاب بوده است. از این رو بافت قدیمی شهر گرگان دراین نگرش می تواند برای اداره کنندگان کهن شهر گرگان در حکم گنج پنهان عمل کند. با این نگرش نیم نگاهی به بافت قدیمی شهر گرگان خواهیم کرد. منطقه گرگان و استراباد از ديرباز جزو مهم ترين مناطق شمالي كشور محسوب مي شده و با اينكه قرون متمادي جزو قلمرو طبرستان(مازندران)بوده، در منابع تاريخي همواره نام آن به صورت مستقل آمده و اوضاع آن، مستقلاً مورد بررسي قرار گرفته است. گرگان فعلي تا سال ۱۳۱۶ خورشيدي، استراباد خوانده مي شد كه در اين تاريخ فرهنگستان زبان فارسي براي ارج نهادن به شهر تاريخي گرگان، نام آن را به گرگان تغيير داد. بافت تاریخی گرگان در ۲۴ شهریور ۱۳۱۰خورشیدی به شماره ۴۱ در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسیده است. محدوده بافت قدیم گرگان در طرح جامع و تفصیلی مصوب سال ۱۳۷۴، از سمت شمال غرب و شمال به خیابان ۳۰ متری رسالت، از شرق به خیابان گرگان جدید، میدان وحدت و خیابان پاسداران، از جنوب به خیابان فرد جهان و خیابان ملل تا تقاطع خیابان پاسداران و از سمت غرب به خیابان ایرانشهر (طالقانی)، میدان مازندران و خیابان جمهوری محدود می شود. وسعت این بخش از بافت شهر نزدیک به ۱۵۰ هکتار معادل ۵ درصد از مساحت قانونی شهر در طرح جامع دوم محاسبه شده است. به طور کلی آن قسمت از بافت کالبدی شهر گرگان که رشد آن تا اوایل قرن حاضر بوده و در واقع تا حدودی منطبق بر محدوده و باروی شهر قدیم استراباد است را می توان به عنوان بافت قدیم در نظر گرفت. استراباد در قديم داراي سه محله بزرگِ اصلي بود كه هر محله، خود شامل محله هاي فرعي و گذرهاي مختلف مي شد. محله هاي اصلي گرگان عبارت بودند از: سبزه مشهد، نعلبندان و ميدان.

محله اصلي سبز مشهد با مركزيت سبز مشهد، شامل محله هاي سرچشمه، سرپير، دباغان، نقارچيان و گذرهاي چهارشنبه اي، قاپي و... بود. محله اصلي ميدان به مركزيت ميدان عباسعلي، شامل محله هاي دربنو، دوشنبه اي، شاهزاده قاسم(دوچناران)، ميركريم و گذرهاي قيصريه، بادگير ، پشت باره و... بود. محله اصلي نعلبندان هم به مركزيت نعلبندان، شامل محله هاي پاسرو، ميخچه گران، شيركُش، باغشاه و گذرهاي علاقه بندان، چهل ستون و سرپير بود. 

دورتا دور شهر، برج و بارو كشيده شده و شهر داراي چهار دروازه به نام هاي: دروازه بسطام، دروازه چهل دختر، دروازه مازندران و دروازه فوجرد (سبز مشهد) بود. در سال ۱۳۱۵ خورشيدي تخريب برج و باروي شهر به دستور رضا شاه آغاز شد و تا سال ۱۳۱۷ خورشيدي ديگر اثري از اين برج و بارو نبود. احیای بافت تاریخی گرگان که طی سالهای اخیر شتاب گرفته، جدای از اهمیت و ارزش فرهنگی – اجتماعی به لحاظ تاثیرگذاری آن در توسعه گردشگری به افزایش درآمد سرانه شهروندان و جهش اقتصادی شهرستان وحتی استان گلستان منجر می‌شود.برنامه‌های بعدی در آمایش سرزمینی این گنج پنهان بستگی به عوامل متعددی دارد که یکی از این برنامه‌ها، ورود سرمایه گذاران کلان و نوسازی و بهسازی و ترمیم خرابی های آن است. حمایت و مشوق های بیشتری برای سرمایه گذاران می بایست پیش بینی شود تا سرمایه گذاری در بخش تاریخی گرگان توجیه اقتصادی بالاتری داشته باشد. تاکنون وقت و انرژی زیادی برای احیاء بافت تاریخی گرگان در بخش غیر کالبدی انجام شده و قطعا دخیل شدن مردم در این امر و استفاده از سرمایه مادی و معنوی آنان در اثربخشی این اقدامات نقش اساسی دارد. بر اساس نظرات مسئولان شهری، حدود هشت میلیارد تومان از اعتبارات ملی دفتر بهسازی برای احیاء بافت تاریخی گرگان اختصاص یافته و ۲۵ پروژه با این اعتبارات ملی در بافت تاریخی گرگان اجرایی شده است. در همین راستا، تفاهم نامه چندجانبه برای احیاء بافت تاریخی گرگان امضاء شد و طرح باغمزار استاد لطفی هم دوبار در شورای چهارم و پنجم به تصویب رسیده و برای اجرا به شهرداری گرگان ابلاغ شده است. مطمئنا در دوران پساکرونای شهر گرگان، شاهد رونق گردشگری در استان گلستان و شهر گرگان خواهیم بود و  بافت قدیمی شهر گنج پنهانی است که در آن زمان سودآوری و بهره دهی خود را نشان خواهد داد.  نظر به اینکه گردشگران علاقه خاصی به طبیعت گردی و حضور در بافت‌های تاریخی دارند، مهیا ساختن این فضا در بافت تاریخی گرگان می‌تواند موجب رشد و توسعه صنعت گردشگری در گلستان شود.

■  فعال رسانه ای