■ سیامک دُربیکی

کالبد بافتهای کم برخوردار شهری محصول تفکیک غیرقانونی زمین به قطعات کوچک توسط سودجویان و ساخت و سازهای غیرمجاز هستند و از این رو این مناطق از زیرساخت های لازم شهری برخوردار نیستند. همین موضوع باعث می شود که خدمات دهی به این بافتها هزینه های بالاتری را برای مدیریت شهری ایجاد کند. برای نمونه در یکی دو دهه گذشته، محلاتی مانند چناران و پیرامون آن با جمعیتی بالغ بر ده هزار نفر در شرق شهر گرگان با کوچه هایی شکل گرفته است که دارای طول زیاد (بیش از دویست متر) و عرض کم هستند. ریزدانگی (کم بودن مساحت منازل)، عرض کم معابر و فقدان پیاده رو باعث می شود که امکان نصب مخازن زباله در این کوچه ها فراهم نباشد. اگر هم بتوان مکانی برای جانمایی مخازن یافت، به دلیل عرض کم معبر امکان تردد ماشین تخلیه زباله نخواهد بود. همین موضوع باعث می شود تا فاصله مخزن زباله تا منزل زیاد شود و زمینه را برای دپوی زباله در زمین های خالی ساخته نشده بین منازل و یا فضاهای بدون استفاده در این بافتها فراهم کند. این امر هم به طور معمول موجب اعتراض همسایه های زمین های مذکور می شود و مدیریت شهری می باید علاوه بر تخلیه زباله های مذکور، نظافت این گونه اماکن را هم انجام دهد. در نهایت هم زباله های جمع آوری شده به نقطه مشخصی برای حمل توسط ماشین های مخصوص انتقال داده می شود. این موضوع به ظاهر ساده، مستلزم صرف هزینه هایی بیش از تخلیه در شرایط معمول است. بماند که چنین رویه ای در مواردی موجبات تنش بر سر موضوع دفع زباله میان همسایگان و گاه ایجاد نزاع و مشکلات اجتماعی را نیز فراهم می آورد.  افزایش هزینه ها در ارایه سایر خدمات شهری نیز در این مناطق دیده می شود. برای نمونه، حمل و نقل شهری به دلیل عدم وجود عرض معبر مناسب و یا نبود فضایلازم برای دور زدن در انتهای مسیر، امکان برقراری سرویس اتوبوس را ندارد. این در حالی است که قشر ساکن در این بافت ها از قدرت اقتصادی بالایی برای بهره از تاکسی و حمل و نقل خصوصی برخوردار نیستند. مشابه چنین موضوعاتی در سایر ارکان شهرداری نیز به وضوح مشاهده‌ می شود: هزینه هایی که باید صرف تملک و عقب نشینی ساخت و سازهای بی ضابطه در گذشته شود، همین طور مشکل در ارایه خدمات مناسب آب، برق، گاز و... .  بارزترین این اشکالات را می توان در وجود سیم های متعدد برق و آشفتگی منظر و هزینه های زیاد جهت ساماندهی و پایداری شبکه مشاهده کرد. باید در نظر داشت شهروندان ساکن در این مناطق عموماَ زمانی به دنبال خدمات شهری می روند که استخوانبندی کالبد و منازل شکل گرفته است. بنابراین خدمات دهی پس از مرحله شکلگیری آن هم بدون رعایت اصول شهرسازی، کار خدمات دهی را مشکل تر و هزینه های آن را افزایش می‌دهد. هزینه هایی که بخش بزرگی از آن توسط سایر مناطق شهر تأمین شده است و مدیریت شهری به جهت توجه به ابعاد اجتماعی و فشارهای مختلف ملزم به سرویس دهی به این مناطق است. بنابراین توجه بیشتر به جلوگیری از ساخت و ساز غیرمجاز و گسترش بافت های کم برخوردار، جلوگیری از هزینه های مضاعف توسط مدیریت شهری خواهد بود. هزینه هایی که از بودجه عمومی و عوارض سایر شهروندان تامین می شود.چنین تمهیدی، البتهنیازمند درک مشترک و عمیق تر دستگاه های نظارتی و انتظامی از تبعات پنهان گسترش این گونه بافت هاست و انتظار تحقق این مهم صرفاً توسط مدیریت شهری، امری ناممکن به نظر می رسد. 

■ کارشناس ارشد مدیریت شهری

و مدیر دفتر تسهیلگری و توسعه محلی اوزینه و چناران