■ا عظیم قرنجیک

حق به آب و به عبارتی حق دسترسی به آب ، یکی از مسائل قابل تامّل  از حقوق بشر  بوده، و نه تنها حقی بنیادین و شرطی لازم برای تحقق سایر حقوق از جمله حق حیات، بلکه بمثابه بنیادی ترین حق از حقوق بشر است.

حقوق بشر و منابع آب، در سنوات اخیر مورد توجه و در صدر برنامه های جامعه جهانی بوده و جایگاه ویژه ای در مجامع بین المللی به عنوان یکی از مسائل مهم پیدا کرده، و مباحث گسترده ای را برانگیخته است.حساسیت جامعه بشری به معضلات فراروی منابع آب، بصورتی بوده که در اصل دوم اعلامیه استکهلم - موضوع کنفرانس سازمان ملل متحد در سال 1972 در مورد محیط زیست و بشر- آب به عنوان یکی از منابع طبیعی شناخته شده که نیاز به محافظت دارد:

... منابع طبیعی زمین از جمله هوا، آب، زمین، گیاهان، گونه های جانوران و بویژه گونه هایی که معرف زیست بومی طبیعی اند باید به نفع نسل های حال و آینده از طریق برنامه ریزی و مدیریت دقیق و مقتضی، صیانت شوند.

در سال 2002 بحث در مورد مسئله حق دسترسی به آب و چگونگی اثربخشی آن به اوج خود رسیده و کمیته حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در اعلامیه خود تصریح کرده که:حق دسترسی بشر به آب،  یعنی حق هر فرد است به آب کافی، سالم، قابل قبول، به طور مادی در دسترس و مقرون به صرفه برای مصرف شخصی و خانگی.

بنابراین می توان گفت، مقدار کافی از آب سالم برای جلوگیری از مرگ ناشی از بی آبی، کاهش خطر ابتلا به بیماری های مرتبط به آب و نیز برای مصرف، پخت و پز و رفع نیازهای بهداشتی شخصی و خانگی از ضروریات است. معمولاً سه عامل را به عنوان مصادیق قابل اجرا در تمام شرایط در نظر می گیرند:

الف) یک عامل، در فراهم بودن آب به معنی تامین آب برای هر فرد به حد کافی و وافی برای استفاده شخصی و خانگی است.

 ب) عامل دوم، کیفیت آب است، بدان معنی که آب مورد نیاز برای هر استفاده شخصی یا خانگی باید سالم و در نتیجه عاری از..... مواد شیمیایی و خطرات رادیولوژیکی باشد که تهدیدی برای سلامتی افراد هستند.

ج) عامل سوم، در دسترس بودن آب است اعم از دسترسی فیزیکی، دسترسی اقتصادی، عدم تبعیض و دسترسی به اطلاعات است.

به لحاظ ابعاد حقوق و سیاسی هم، حق دسترسی بشر به آب، در مقام عمل، مسئولیت خطیری را متوجه دولت ها نموده، بطوری که نظریه تفسیری شماره 15 - کمیته حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در خصوص حق به آب (نوامبر 2002 موضوع مواد 11 و 12 میثاق بین المللی...) - چنین بیان می دارد: چنین حقی نیازمند اقدامی فراتر از تامین آب شرب، آب جهت محیط زیست سالم و بهداشتی و یا برای رشد مواد غذایی است. این حق همچنین شامل قابلیت دسترسی، مقرون به صرفه بودن، دسترسی عادلانه، عاری بودن از آلودگی به مواد مضر و میکروب های بیماری زا و نظارت و امحای زیست بوم های آبی است که به عنوان زیستگاهی برای بیماری ها عمل می کنند.مانند بسیاری از حقوق مندرج در میثاق حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، حق به آب بیش از آن که نیاز به عدم مداخله دولت ها داشته باشد، آشکارا نیازمند اقدام ایجابی از جانب آنها و همچنین تعهد به حراست از منابع است، حق به آب نه تنها مستلزم یک سری از آزادی هاست بلکه متضمن یک سری از حقوق نیز هست و بصورت عام، حقی است که تعهداتی را متوجه دولت ها، بلکه حتی برای کنشگران غیر دولتی و فعالان مدنی نیز می سازد و حق به آب، توامان آزادی و حق را در بر می گیرد. وجه آزادی آن شامل حفظ حق دسترسی به منابع آب موجود لازم برای حق به آب و نیز رهایی از دخالت هاست و از طرف دیگر،  جنبه حق آن از جمله شامل سیستم مدیریت آب است که برابری فرصت افراد در بهره مندی از حق به آب را تضمین می کند.

بنابراین، در عین حال که برخی از حقوق بشر، وضعیت زیست انسانی را ارتقاء می دهند و برای تثبیت شرایط روحی، عاطفی، اخلاقی، اجتماعی، شخصی و خانوادگی انسان ضروری هستند - که جزء لاینفک حیات انسانند - ، برخی از این حقوق، تضمین کننده شکوفایی انسان نیز هستند و حق به آب، به شکل نمایانی برای تداوم بیولوژیکی حیات انسان ضروری هستند.

بنابراین هرگونه اقدامات واپس گرایانه در رابطه با حق آب، وفق میثاق مبحوث دارای وجاهت نبوده واگر هر گونه اقدامات واپس گرایی عمداً انجام شود، دولت باید بتواند اثبات کند که چنین اقداماتی پس از مطالعه دقیق همه گزینه های جایگزین با توجه به مفهوم بهره برداری حداکثری از منابع موجود، موجه بوده است.در نهایت می توان گفت که یکی از تعهداتی که دولت های متعاهد در مورد حق به آب، در مقام مسئولیت خویش دارند، تعهد به صیانت است، که ایفای آن در گرو جلوگیری از مداخلات اشخاص ثالث در زمینه بهره مندی از حق به آب است. یکی از دیگر تعهدات دولت ها، تعهد به تحقق است که می توان آن را به تعهد تسهیل، ترویج و مهیا سازی تفکیک کرد، که مستلزم اقداماتی ایجابی برای کمک دولتها به افراد و جوامع به منظور بهره مندی از حق به آب، صیانت از منابع آب و روش های به حداقل رساندن اتلاف آب و اتخاذ تدابیری مقتضی از جمله اتخاذ راهبرد ملی آب، جهت تحقق کامل حق به آب دارد.

فعال فرهنگی ، اجتماعی