اعظم محبی: با گذشت ۱۳ سال از استحصال ید از اعماق هزار متری زمین در گلستان و با وجود درآمدزایی چند صد میلیون دلاری، تاکنون راهکاری قطعی برای مدیریت میلیون ها لیتر پساب این صنعت ارائه نشده است. استان گلستان یکی از قطب‌های کشاورزی کشور محسوب می‌شود که در زمینه تولید ده‌ها محصول کشاورزی و دامی در رتبه‌های برتر قرار دارد اما در زمینه صنعت به عنوان چند استان انتهایی کشور مطرح است. مجموعه واحدهای خرد و کلان صنعتی و یا صنایع تبدیلی گلستان کمتر از هزار و ۵۰۰ واحد بوده و فقط صنعت سیمان و ید تا حدودی توانسته بار صادراتی استان را به دوش بکشد.از سال ۱۳۸۲ یکی از سرمایه گذاران گلستانی پیگیر تحصیل پروانه اکتشاف چاه ید شد و پس از حدود پنج سال توانست اولین شورابه های حاوی یدید سدیم و یدید پتاسیم را از اعماق بیش از هزار متری دشت‌های لم‌یزرع منطقه صوفیکم آق قلا استحصال کند. استحصال ید و فرآوری آن در زمره صنایع با فناوری خاص تلقی می‌شود که تکنولوژی آن در اختیار ۱۲ کشور قرار دارد. با وجود نوپا بودن صنعت ید در گلستان اما ارزش صادراتی بالای این صنعت سبب شده تا به عنوان سردمدار ارزآوری در گلستان محسوب شود. مهم‌ترین ذخایر ید گلستان در محدوده اینچه در شمال آق قلا قرار دارد.افزایش سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و ویژه بینی دولت در تزریق اعتبارات مکفی و کم‌بهره به این صنعت باعث شد تا در چند سال اخیر ید در زمره صنایع برتر ازآور شمال کشور قرار گیرد.

صادارت ۱۰ میلیون دلاری

درویشعلی حسن زاده، معاون امور بازرگانی و توسعه تجارت سازمان صنعت، معدن و تجارت گلستان در خصوص میزان ارزآوری ید گفت: در ۱۰ ماهه امسال ید گلستان ۱۰ میلیون و ۳۰۰ هزار دلار ارزآوری داشته که به کشورهای ایتالیا، افغانستان، ویتنام، چین، امارات و غیره صادر شده است. با وجود مزایای این صنعت مدیریت صدها میلیون لیتر پساب ناشی از فرآوری شورابه به یک چالش بزرگ برای گلستان تبدیل شده است. طی سنوات گذشته مشاوره‌های متعددی برای شناسایی روش مطمئن و ایمن مدیریت پساب انتخاب شد اما هیچیک از راهکارهای مطروحه نتوانست دغدغه سازمان محیط زیست، جوامع حاشیه نشین صنایع در گلستان و دوستداران طبیعت را برطرف کنند. انتقال این پساب به دریاچه شور، تزریق پساب به چاه‌های عمیق پیر غیرمثمر یا استفاده از کاتالیزورهای شیمیایی برای کاهش بار آلودگی این پساب از جمله روش‌های اجرا شده در سال‌های اخیر بود که هیچیک توفیق ۱۰۰ درصدی را تحصیل نکرد.

بلاتکلیفی در بخش مدیریت پساب

یک کارشناس محیط زیست در این خصوص گفت: پیش بینی مدیریت پسماند و پساب در هر واحد صنعتی یا تولیدی به عنوان نخستین مؤلفه صدور پروانه بهره‌برداری محسوب می‌شود؛ به زبان ساده‌تر هنگامی که واحد صنعتی و تولیدی وارد پروسه فعالیت می‌شود مباحث زیست محیطی آن باید برطرف شود. امید سرلک افزود: صنعت ید با وجود صرفه اقتصادی در زمره صنایع پرخطر محسوب شده و آغشته بودن پساب ناشی از فرآوری شورابه های استحصالی از آبخوان‌ها به مواد رادیواکتیو یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های این صنعت است که هر یک از کشورهای تولید کننده در جهان ساز و کارهای خاصی برای مدیریت پساب آن ترسیم کرده‌اند. وی عنوان کرد: در گلستان هم در سالیان اخیر روش‌هایی همچون فیلتراسیون، هدایت پساب به منابع پذیرنده طبیعی مانند دریاچه‌ها و یا تزریق به اعماق زمین و چند روش محدود دیگر تجربه شده اما تاکنون به رغم همکاری مراکز علمی و دانشگاهی نتیجه واحدی برای مدیریت این پسماند به دست نیامده است. سرلک ادامه داد: سال گذشته بر اثر شکستن دیواره یکی از دریاچه‌های طبیعی پذیرنده پساب صنعت ید، صدها هکتار از مراتع شمال آق قلا آلوده به این پساب‌های خطرناک شد؛ هرچند با ورود استاندار وقت گلستان شرکت مذکور مکلف به پمپاژ و برگرداندن پساب به داخل دریاچه شد و مدیران شرکت وعده حفر چاه برای تزریق پساب به دل زمین را دادند اما از تمامی وعده‌ها صرفاً یک چاه به بهره برداری رسید و هیچ خبری از سایر چاه‌های وعده داده شده، نیست. وی گفت: با گذشت حدود ۱۰ ماه از این رخداد و وعده مدیران برای علاج بخشی و چاره اندیشی این معضل همچنان شاهد سرگردانی و بلاتکلیفی در بخش مدیریت پساب واحدهای در شمال گلستان هستیم؛ واحدهایی که میلیون‌ها مترمکعب پساب تولیدی را به روش‌های غیرمتعارف مدیریت کند.

تزریق به اعماق زمین هزینه بر است

استاندار گلستان در این خصوص گفت: دو شرکت تولید ید در گلستان فعال بوده و تقاضا برای صدور مجوزهای جدید هم وجود دارد. علی محمد زنگانه با اشاره به این‌که دفع پساب این کارخانه دغدغه مسئولان و مردم استان است، افزود: یکی از روش‌هایی که در طرح بی خطرسازی پساب مورد مطالعه قرار گرفت تزریق به اعماق زمین بود که بسیار هزینه‌بر بوده و محیط زیست هم بر آن تاکید داشته است. وی ادامه داد: باید بازچرخانی پساب را مدنظر قرار داده و این روش استحصال و استخراج کلر و باریوم و مواد جدید دیگر که ارزش اقتصادی بالایی دارند را ممکن می‌کند. زنگانه با بیان اینکه در آخرین جلسه کمیسیون ماده ۱۱ آخرین وضعیت دفع پساب شرکت بررسی شد، تأکید کرد: هر شرکت موظف است نسبت به سالم‌سازی پساب صنعتی اقدام کند و این امر به صورت جدی در دستور کار است. وی با اشاره به اینکه باید چیزی را از شرکت بخواهیم که قابلیت اجرا داشته باشد، اضافه کرد: هرگونه صدور مجوز جدید برای استخراج ید منوط به روش مطمئن و صحیح برای دفع پساب با رعایت مسائل زیست محیطی است.

۳ چاه حفر شد

معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری گلستان هم در این خصوص گفت: طرحی که شرکت بهره بردار در سال گذشته ارائه کرده تزریق به اعماق زمین بود که ۲۵ درصد از پساب معادل ۴۰۰ لیتر بر ثانیه را به اعماق زمین تزریق کند. عفت همدم افزود: همچنین در خواست حوضچه تبخیری داده شده بود که بتواند از آن استفاده کرده و مابقی پساب هم تصفیه شود. وی ادامه داد: در جلسه کمیسیون زیربنایی ماده ۱۱ این مسأله مطرح و حوضچه تبخیری که در سنوات گذشته به آن مجوز داده شده و اجرا نشده بود را نپذیرفتند. همدم با بیان اینکه تاکنون سه چاه حفر شده که در دو چاه تزریق انجام می‌شود، اضافه کرد: در کمیسیون ماده ۱۱ یک ماه دیگر به آنها فرصت داده شده تا پساب را مدیریت کنند و رسیدگی به این موضوع به صورت ویژه در حال پیگیری است.

امکان استانداردسازی آب وجود دارد

معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار گلستان گفت: آبی که از اعماق زمین برای استحصال ید استخراج می‌شود حاوی مواد با ارزش «بروم» بوده که ارزش افزوده آن سه برابر ید است. سید محمد دهنوی افزود: روش‌های مختلفی برای دفع پساب بررسی شد که امکان عملیاتی شدن همه آنها وجود ندارد. وی بیان کرد: تیم‌های متعددی از دانشگاه‌های مختلف و مطرح کشور برای بررسی روش‌های دفع پساب براساس روش‌ها مرسوم دنیا، مطالعاتی را انجام دادند. دهنوی با بیان اینکه امکان استانداردسازی آب وجود دارد، گفت: استانداردهایی که براساس آن امکان برگرداندن آب به دریای خزر وجود دارد.وی عنوان کرد: در این راستا جلساتی برگزار و به شرکت بهره بردار اعلام شد که روش‌هایی را که بر روی آن به جمع بندی رسیده را بیان کند تا آن را در کمیسیون ماده ۱۱ مطرح کرده و در مورد آن تصمیم گیری شود. به زعم بسیاری از کارشناسان و مدیران برخورداری گلستان از منابع زیرزمینی ید به عنوان یک موهبت الهی کم نظیر می‌تواند زمینه ساز محرومیت زدایی از این استان باشد اما تأخیر در شناسایی و انتخاب یک راهبرد عملی و مؤثر در مدیریت پساب آن به یک دغدغه و چالش جدی برای علاقه مندان به طبیعت تبدیل شده و انتظار بر آن است که پس از سال‌ها فعالیت این صنعت، راهکاری واحد برای دفع اثرات و خطرات احتمالی پساب صنایع ید اندیشیده شود.