■  دکتر حسین میقانی

چنانچه در تاريخ آمده است در ابتداي شروع مشروطه و تشکيل مجلس اول، انتخابات به شکلي انجام شد که گروههاي شش گانه مختلف داراي نمايندگاني در مجلس بوده اند. شش گروهي که در آن زمان مطرح بوده و نمايندگاني در مجلس شورا داشته اند به شرح زير بوده است:

روحانيون

شاهزادگان و قاجاريه

اعيان و اشراف

کسبه و پيشه وران

تجار و ملاکين

با صدور فرمان مشروطیت در 14 مرداد 1285 / 14 جمادی‌الثانی 1324 / 5 اوت 1906 انقلاب مشروطیت ایران به‌ پیروزی رسید. در روز دوشنبه 13رجب 1324/10شهریور 1285، نظامنامه انتخابات تهیه و برای توشیح مظفرالدین شاه ارسال شد. متن نظامنامه در19رجب 1324به امضای شاه رسید. این نظامنامه شامل 2فصل و 33ماده بود. نظامنامه، برگزاری انتخابات مجلس شورای ملی را به ‌صورت صنفی ـ طبقاتی تعیین کرده بود و طبق ماده 1 فقط طبقات مشروحه زیر می‌توانستند داوطلب نمایندگی مجلس شوند: «شاهزادگان و قاجاریه، علما و طلاب، اعیان و اشراف، تجار و ملاکین  و فلاحین اصناف». علاوه بر آن، داوطلبان نمایندگی مجلس، باید: «زبان فارسی بدانند، سواد فارسی داشته باشند، رعیت داخله باشند، معروفیت محلی داشته باشند، داخل در خدمت دولتی نباشند، سن آنها کمتر از سی نباشد و اضافه از هفتاد سال نباشد، در امور مملکتی بصیرتی داشته باشند».

بر اساس ماده 2 نظامنامه، افراد و طبقات مشروحه زیر حق داشتند در انتخابات شرکت کرده و به ‌کاندیداهای مورد علاقه خود رای دهند: «سن آن‌ها کمتر از بیست‌و پنج سال نباشد، رعیت ایران باشند، معروفیت محلی داشته باشند، ملاکین و فلاحین آنها باید صاحب ملکی باشند که هزار تومان قیمت داشته باشد، تجار آنها حجره و تجارت معینی داشته باشند. اصناف آنها باید اهل صنف و کار معین صنفی داشته باشند و دارای دکانی باشند که کرایه آن دکان مطابق کرایه‌های حد وسط محلی باشد».

ماده 3 نظامنامه، اشخاص و گروههای زیر را از شرکت در انتخابات (چه به‌عنوان انتخاب شونده و چه به‌عنوان انتخاب کننده)، به‌طورکلی، محروم کرده بود: «طایفه نسوان، اشخاص خارج از رشد و آنهایی که محتاج به ‌قیم شرعی می‌باشند، تبعه خارجه، اشخاصی که سن آنها کمتر از بیست‌و پنج سال باشد، اشخاصی که معروف به‌فساد عقیده هستند، ورشکسته که بی‌تقصیری خود را ثابت نکرده باشند، مرتکبین قتل و سرقت و مقصرین و آن‌هایی که مجازات اسلامی قانونی دیده‌اند و متهمین به‌قتل و سرقت و غیره که شرعاً رفع تهمت از خود نکرده باشند، اهل نظام بری و بحری که مشغول خدمتند، اشخاصی که از انتخاب نمودن به شرط زیر ممنوعند از قرار ذیل است: حکام و معاونین حکام در محل حکومت، مستخدمین اداره نظمیه و ضبطیه در محل ماموریت خودشان».

ماده 6 نظامنامه، تعداد نمایندگان هر یک از ایالات و ولایات کشور را به‌شرح زیر تعیین کرده بود: «رقم نمایندگان تهران 60تن و در این میان، سهمیه هر یک از طبقات و اصناف به‌ترتیب زیر تعیین شده بود: «شاهزادگان و قاجاریه چهارنفر، علما و طلاب چهار نفر، تجار ده نفر، ملاکین و فلاحین ده نفر، اصناف از هر صنفی یک نفر جمعیاً سی و دو نفر می‌شود».حال با توجه به اينکه طرح بررسي قانون انتخابات مجلس شوراي اسلامي به زودي در دستور کار مجلس قرار خواهد گرفت اين موضوع نيز ميتواند مد نظر باشد که براي تعداد نمايندگان براي هر استان و بر اساس حرف و شغلها مشخص شود که اين روش ميتواند اثرات مثبتي داشته باشد که در زير اورده ميشود. در ابتدا بايد رده هاي شغلي را مشخص کرد و شايد اين رده هاي شغلي حتي بعه  10  عدد و يا بيشتر هم برسد و مجلس خود ميتواند در اين مورد به توافق رسيده و تهداد رده هاي شغلي را نهايي نمايدو البته به عنوان پيشنهاد مثلا ميتوان رده هاي شغلي زير را در نظر گرفت.

الف: روحانيون و خانواده هايشان

ب: فرهنگيان و خانواده هايشان ( شامل اساتيد دانشگاهها و قضات دادگستري و معلمين آموزش و پرورش )

ج: بازاريان و خانواده هايشان

د: ورزشکاران زن و مرد و شامل تمامي رشته هاي ورزشي  بهمراه خانواده هايشان

ه:

و:

ز:

1 – تعيين تعداد نمايندگان بر اساس عدالت و اکثريت

2 – اطلاع داشتن نمايندگان هر قشر از مسائل جزيي و راههاي پيشرفت آن مشاغل و حرفه ها

3 – توزيع عادلانه نمايندگان مردم در بين تمامي اقشار جامعه

4 – پاسخگو کردن نمايندگان انتخابي از جانب موکلين

■  عضو هیات علمی دانشگاه