■   دکترهادی حق شناس

واقعيت مطلب اين است که پرونده هسته‌اي ايران يک پرونده سياسي است قبل از اينکه يک پرونده فني باشد. همه قرائن و شواهد و گزارش‌هايي که آژانس در سنوات گذشته داده، بيانگر اين است که ايران طبق توافقات عمل کرده و انحرافي نداشته است و بيش‌ترين بازرسي را هم آژانس از ايران انجام داده است به گونه‌اي که شايد به لحاظ تعداد بازرسي، قابل مقايسه با کشورهاي ديگر نيست. لذا به اين دلايل آژانس برخورد سياسي با پرونده هسته ايران انجام داده است. از طرف ديگر سفر آقاي رافائل گروسي به اسرائيل بيانگر اين است که اسرائيل که هم بمب اتمي دارد، هم به ان.پي.تي ملحق نشده و به هيچ يک از قطعنامه‌هاي سازمان ملل و شوراي امنيت عمل نکرده ولي آژانس در مورد اسرائيل نمي‌تواند کاري انجام دهد و به اصطلاح خودش، نمي‌تواند اسرائيل را وادار به کاري کند اما درباره ايران اين رفتارهاي خلاف را انجام مي‌دهد. آنچه مسلم است ايران يکبار در سال ۲۰۰۵ يک تفاهمنامه بين‌المللي را پذيرفت و طبق آن تفاهمنامه محدوديت‌هاي داوطلبانه‌اي را اجرا کرد. آنکه خلف وعده کرد، آمريکا و سه کشور اروپايي بودند که خواستند کانال اينستکس را راه‌اندازي کنند ولي عملا اجرايي نشد. رفتارهايي که آژانس انجام مي‌دهد و به خصوص سه کشور اروپايي در چارچوب حقوق بين‌الملل نيست. اين سه کشور اروپايي نه قدرت آن را دارند که آمريکا را مجاب کنند تا به برجام برگردد نه قدرت آن را دارند که براي ايران منافع اقتصادي به منظور اجراي برجام ايجاد کنند. به يک عبارت ساده‌تر؛ اين سه قدرت اروپايي قدرت تخريب دارند اما قدرت سازندگي ندارند. مجموعه مسائلي که ذکر شد، نشان مي‌دهد که ما در شرايطي قرار گرفتيم که هم تحولات روسيه و اوکراين را از يکطرف و هم تحولات آمريکا با توجه به انتخابات کنگره و سنا در آبان ماه و هم کاهش محبوبيت رئيس‌جمهور آمريکا از يک سمت و حزب دموکرات را از سمت ديگر شاهديم و هم مجموعه مسائل داخل کشور را به گونه‌اي که ارديبهشت ماه سال گذشته دولت وقت اعلام کرد، مي‌تواند به توافق با ۴+۱ برگردد يعني يک فرصت طلايي در ارديبهشت سال گذشته خيلي دورتر از جنگ اوکراين و روسيه داشتيم. لذا امروز با دو موضوع مواجهيم. نخست اينکه شرايط دنيا تغييرکرده و دوم اينکه طرفين از فرصت‌ها استفاده نکردند. همان گزارشي که وزير خارجه به کميسيون امنيت ملي داد. اما واقعيت اين است که نه فرصت‌ها دائمي است و نه تهديدها بلکه آنچه دائمي است، منافع ملي است که گاهي اوقات تحت تاثير تهديدها يا فرصت‌ها مي‌تواند کم و زياد شود. اما به نظر مي‌رسد که اگر آژانس قطعنامه جديدي صادر کند يا پرونده ايران به سمت شوراي امنيت برود، طبيعي است که وضعيت پرونده هسته‌اي بغرنج‌تر خواهد شد يعني غربي‌ها نبايد انتظار داشته باشند که ايران همان رفتار قبلي خودش را ادامه دهد. طبيعي است که ايران هم رفتار متناسب با منافع ملي خودش را در پيش خواهد گرفت. به هر حال به نظر مي‌رسد اگر اين قطعنامه صادر شود شرايط به نفع طرفين نخواهد بود بلکه شرايط پيچيده‌تر خواهد شد.

■   استاد دانشگاه