چکیده:

زینب رستاقی _ یکی از عوامل مهم و پیچیده در آموزش، مبحث انگیزش می باشد. انگیزش شغلی، توانایی معلم را بالا میبرد و نتیجه آن بهبود عملکرد دانش آموزان  در سازمانی در قالب مدرسه خواهد بود.  به مجموعه عامل‌هایی که مردم را وا می‌دارد به روش خاص رفتار و تلاش کنند تا به هدفهای مورد نظر دست یابند، انگیزه می گویند. انگیزه علت رفتارها است. انگیزش به عوامل موجود در یک فرد اشاره دارد که رفتار را در جهت یک هدف فعال می‌سازند. پدیده انگیزش، غالبا به علل رفتار و تعبیر و تفسیر انسان از رفتارهای گوناگون توجه دارد. انگیزش شغلی، توانایی معلم را بالا می برد و نتیجه آن بهبود عملکرد دانش آموزان خواهد بود. تعیین رابطه بین  تعیین رابطه بین شادکامی و جو سازمانی با انگیزش معلمان می باشد. انگیزش به فرآیندهایی مانند نیاز، شناخت، هیجان و رویدادهای بیرونی گفته می‌شود که به رفتار، نیرو و جهت می‌دهند.

مدل مرتبه ای انگیزه پیشرفت 

انگیزه پیشرفت با روش های مختلف بسیاری شرح داده شده است. درک ما از اثرات مرتبط با موفقیت، شناخت و رفتار بهتر شده است. با وجود شباهتهای محیطی بسیار رویکردهای انگیزشی موفقیت به طور جداگانه ای رشد یافته و پیشنهاد شده که اکثر نظریات مربوط به انگیزه پیشرفت در توافق با یکدیگر به جای رقابت هستند. محققان انگیزش به واسطه ترکیب دو رویکرد برجسته خواستار ترویج یک مدل مرتبه ای از انگیزه پیشرفت و اجتناب شدند: رویکرد انگیزه پیشرفت و رویکرد هدف پیشرفت.

انگیزه پیشرفت شامل نیاز برای موفقیت و ترس از شکست است. این ها انگیزه های مهمی هستند که رفتار ما را به سوی پیامدهای مثبت و منفی هدایت می کنند. هدف پیشرفت به عنوان نماینده شناختی نیرومندتري دیده می شود که افراد را به سوی پیامد خاصی هدایت می کند. اهداف پیشرفت سه مورد است: یک هدف عملکرد- گرایش ، یک هدف عملکرد- اجتناب و هدف مهارتی ) . هدف عملکرد- گرایش بر کسب شایستگی در رابطه با دیگران متمرکز است، هدف عملکرد- اجتناب بر اجتناب از بی کفایتی در رابطه با دیگران متمرکز می شود و هدف مهارت بر پرورش صلاحیت فرد و غلبه بر کار تمرکز دارد. انگیزه پیشرفت می تواند به عنوان پیش بینی کننده ی مستقیم رویدادهای محیطی وابسته به پیشرفت دیده شود.

روان‌شناسان معتقدند، مسائل اساسی که در روان‌شناسی انگیزش مطرح می‌شود، عبارتند از

اینکه:  چرا رفتار خاصی پدید می‌آید ؟  چرا رفتار هدفدار است؟  چرا رفتار معینی برای مدت زمانی طولانی ادامه می‌یابد؟

انگیزه از لحاظ  نظری

نظریه  سلسله مراتب نیازها

این نظریه از معروف‌ترین نظریه‌های انگیزش است که توسط آبراهام مازلو ارائه شد. به نظر وی درون هر انسان پنج دسته نیاز وجود دارد و هر شخص برای ارضای نیازهای خود به ترتیب زیر می‌کوشد:

1. نیازهای فیزیولوژیکی؛ مانند نیاز به آب، غذا، خواب و غیره.

2. نیاز به امنیّت؛ مانند مسکن، تأمین و محفوظ ماندن در برابر خطرات محیطی و عاطفی.

3.  نیاز اجتماعی؛ مانند عشق و محبّت خانواده.

4. نیاز به احترام؛ که به دو بخش درونی و بیرونی تقسیم می‌شود. درونی شامل - احترام به خود - اعتماد به نفس - آزادی و استقلال فردی و بیرونی مانند شهرت، وِجهه و احترام.

5. خودشکوفایی؛ که به معنی بهره‌گیری از استعدادها و رشد و توسعه ی فردی است.

مازلو این نیازها را به دو دسته بالایی و پاینی تقسیم کرده‌است، نیازهای فیزیولوژیکی و امنیت در رده ی  پایین و نیازهای اجتماعی، احترام و خودشکوفایی را در رده ی  بالا قرار داد. نیازهای ردهی بالا در درون فرد ارضاء شده و نیازهای رده  ی  پایین به وسیله ی عوامل بیرونی ارضاء می‌شوند.

نظریه ی زیستی - تعلّق - رشد

این نظریه از سه جهت با نظریه ی سلسله مراتب مازلو تفاوت دارد:

این نظریه، ابتدا نیازها را به سه دسته تقسیم می‌کند:

1. نیازهای زیستی که به رفاه مادی افراد مرتبط است. (Existence)

2. نیازهای تعلّق که میل به ارضای روابط میان فردی را شامل می‌شود. (Relatedness)

3. نیازهای رشد که به بیان میل برای رشد و توسعهی مستمرّ فردی می‌پردازد. (Growth)

بر خلاف نظریه سلسله مراتب مازلو که رفتن به سطح بالاتر، نتیجه ارضای سطح پایین‌تر است، این نظریه از اصل «ناکامی- بازگشت» استفاده می‌کند. این اصل بیان می‌کند که اگر نیازِ سطح بالایی، در فرد سرکوب شود، نیاز سطح پایین‌تر در وی فعّال می‌شود.

تئوری بهداشت-انگیزش (دو عاملی ) 

فردریک هرزبرگ بر این باور بود که رابطهی  کار با فرد، یک رابطهی  اصولی و پایه‌ای است. مطابق این نظریه، افراد به وسیله ی  دو دسته از عوامل زیر تحت تأثیر قرار می‌گیرند:

در نظريه «مازلو» كه از بنيادي ترين نظريات انگيزش است اشاره مي كند به نيازهايي كه طبق هرم از پايين به بالانيازهاي فيزيولوژيكي- احساس امنيت- تعلق خاطر- محبت- احترام به نفس و خود شكوفايي است و عقيده دارد اين هرم سلسله مراتب الگويي «نوعي» است و در اكثر انسانها عموميت دارد به عنوان مثال دانش آموزاني كه از سوء تغذيه رنج مي برند در فعاليت هاي كلاسي و عملكردهاي يادگيري به طور محسوس داراي عملكرد پايين تر هستند يا دانش آموزي كه مورد تاييد اعضاي گروه قرار نمي گيرد نمي تواند خلاقيت هاي خود را به نحو احسن بروز دهد.

 يكي از مسائلي كه تاكنون مورد غفلت قرار گرفته رابطه بين انگيزه معلم و انگيزه دانش آموزان است. معلم با انگيزه دانش آموزان را با انگيزه مي كند و دانش آموزان با انگيزه مي توانند انگيزه معلم را افزايش دهند. عوامل مشترك در ايجاد انگيزه بين معلم و دانش آموز عبارتند از: تنوع روشهاي تدريس (ايفاي نقش، بحث و گفتگو، روش اكتشافي) مطالعه با يكديگر و ساير فعاليت هاي مكمل كه باعث بروز خلاقيت ها و علاقه بيشتر شده و يادگيري از حالت ايستا به حالت فعال و پويا تبديل مي شود. دانستن اين نكته مهم است كه بدانيم:

 انگیزه :

انگيزه ،قلب آموزش وپرورش است. انگيزش چند وجهي است و دو عامل مهمتر آن همان برانگيختن (فعال كردن، انرژي زايي) و انتخاب رفتار است. در هر سازماني انگيزه براي كار مهم و ضروري است و اين موضوع براي آموزش وپرورش و در راس آن معلم بايد بيشتر مورد توجه قرار گيرد در اكثر كشورها به معلمان اثربخش و با انگيزه به عنوان يكي از اركان اصلي آموزش وپرورش نياز دارند تا بتوانند جوانان را در قالب سيستم تعليم و تربيت پرورش داده و براي آينده اي بهتر مجهز كنند.

 از آنجا كه كار ضرورت توسعه است و اكثريت افراد بيشتر وقت خود را در محيط كار مي گذرانند عامل انگيزه مهم و ضروري است هر شغلي با فرسودگي همراه است اما در برخي مشاغل بنا به نوع كار، تنوع وظايف و مسئوليت هاي آن فرسودگي بيشتر است و معلمي يكي از حرفه هايي است كه در معرض اين فرسودگي قرار دارد كه با راهكارهاي مناسب مي توان از فرسودگي شغلي اين قشر زحمت كش و دلسوز جامعه كاست و رضايت شغلي ايجاد كرد كه بازده و نتيجه آن پيشرفت و توسعه جامعه خواهد بود و همه از آن بهره مند مي گردند. در اينجا به راهكارهايي كه مي توانند انگيزه معلمان را افزايش دهند اشاره مي كنيم:

راهکارهای عملی انگیزه بخشی به معلم و مربی

لف) عوامل فيزيكي (ساختماني) مدرسه:

 دل انگيز كردن محيط كار: ايجاد نوركافي- رنگ مناسب- پاكيزگي اتاق ها- قراردادن گلدان و تابلوهاي نقاشي و تصاير زيبا و...

تامين و آماده ساختن وسايل و امكانات مورد نياز معلم براي تدريس

ب) عوامل مالي:

    در هر سازماني افراد معمولاً تلاش و كوشش و آنچه كه نتيجه آن است را در مقابل دريافتي خود از آن سازمان (حقوق و مزايا) قرار مي دهند اگر آنچه كاركنان به سازمان مي دهند (كار، تلاش، فكر و وقت و...) بيشتر از آنچه باشد كه از سازمان دريافت مي كنند دچار دوگانگي و فشار رواني مي شوند و با رعايت عدالت و عدم تبعيض مي توان انگيزه را پررنگ تر كرد.

 پ) عوامل سازماني:

 سبك مديريت و رهبري مديران سازمان آموزش و پرورش، صدور بخشنامه هاي فراوان و مكرر و تدوين خط مشي هاي مختلف سازماني، دسترسي نداشتن به مراجع تخصصي در مدارس كه پاسخ گوي مسائل و مشكلات مربوط به حرفه معلمان باشد باعث فشار رواني معلمان مي شود كه با مشخص كردن ميزان وظايف خواسته شده از شخص و حمايت اجتماعي در محيط كار مي توان اثر مثبتي در احساس اعتماد به نفس و احساس به كمال رسيدن فرد و رضايت شغلي او ايجاد كرد. رهبري و مديريت مناسب موجب ايجاد روحيه خلاقيت و نوآوري كاركنان مي گردد، درك محدوديت هاي فردي و زماني از جانب مديران موجب تلاش دوچندان كاركنان مي شود.عواملي از قبيل حضور به موقع معلم سر كلاس- انگيزش شغلي- برخوردهاي مناسب- وضعيت ظاهري انجام وظايف شغلي و غيرشغلي جانبي- فاصله مسكن تا محل كار- جنسيت- حقوق و مزايا- وضعيت استخدامي- تاهل و تجرد داراي رابطه مستقيم با عملكرد شغلي معلم و يا فرسودگي شغلي او است. به طور اجمالي: احترام متقابل بين مدير و معلم- دادن آزادي عمل در امر تدريس و آموزش- عمل كردن به وعده ها توسط مسئولان- وجود فضاي مناسب و صميمي براي بيان نيازها- عدالت در قضاوت مديران و مسئولان و...

تجزیه و تحلیل

هدف گذاری

بسیاری از ما مرزهای بحث انگیزه را با هدف گذاری به درستی تشخیص نمی‌دهیم. به عنوان مثال هدف خود را به درستی مشخص نکرده‌ایم، اما فکر می‌کنیم مشکل‌مان بی انگیزگی است.

هم‌چنین کم نیستند کسانی که دغدغه انگیزش تحصیلی دارند، اما مشکل اصلی آن‌ها ابهام در هدف گذاری تحصیلی و آموزشی است. به همین علت، نخستین درس‌هایی که در مجموعه‌ی انگیزش و مدیریت انگیزه در نظر گرفته‌ایم، با هدف تبیین رابطه بین هدف و انگیزه و تفاوت هدف و انگیزه تنظیم شده‌اند.

 تعریف انگیزه

پس از این درس، مرز بین هدف و انگیزه و رابطه این دو برای شما شفاف‌تر می‌شود و می‌توانید درس‌های مربوط به هدف گذاری را مطالعه کنید:

 هدف گذاری (در قالب تعیین نتیجه و نه انتخاب اقدام)

 بی انگیزگی

 برنامه ریزی برای برنامه ریزی (چیزی که معمولاً فراموش می‌کنیم)

 علف‌های هرز در زمین برنامه ریزی

 تکلیف اقدام‌های ناتمام و رها شده را مشخص کنیم

نظریه رفتاری در انگیزش

اگر شما هم با شنیدن انگیزش، به یاد چماق و هویج (یا چوب و هویج) می‌افتید، می‌توانیم بگوییم که نخستین تداعی انگیزش در ذهن شما، نظریه رفتاری انگیزش است.

روانشناسان رفتارگرا (کسانی مانند اسکینر و پاولوف)  بر خلاف روانشناسان شناختی ترجیح می‌دادند (و می‌دهند) وارد جزئیات عملکرد مغز و مدلسازی آن نشوند. در واقع، مغز موجودات را مانند یک جعبه‌ی سیاه در نظر بگیرند و صرفاً به تأثیر عوامل محیطی و چیزهایی مانند پاداش و تنبیه در رفتار آن‌ها توجه کنند.

تشویق و تنبیه دو واژه‌ی بسیار کلیدی در نظریه رفتاری است و هنوز هم بخشی از روانشناسی انگیزش به مطالعه‌ی این مفهوم‌ها می‌پردازد.

درس‌های زیر برای آموزش نظریه رفتاری انگیزش در نظر گرفته شده‌اند:

 شرطی سازی کلاسیک

 تقویت مثبت رفتار (به همراه مثال)

 تقویت منفی رفتار (به همراه مثال)

 انگیزش درونی و بیرونی

انگیزش درونی و بیرونی یا به شکل دقیق‌تر، انگیزاننده های درونی و انگیزاننده های بیرونی یکی از بحث‌های زیربنایی در ایجاد انگیزه و مدیریت آن هستند.

مستقل از این‌که کدامیک از تئوری های انگیزش در مدیریت و روانشناسی را دنبال کنید، همواره با این مسئله مواجه خواهید شد که انگیزه می‌تواند منشاء درونی یا بیرونی داشته باشد.

اما به هر حال، تا این لحظه، این تقسیم دوگانه کمک بزرگی به شناخت بهتر انگیزه داشته و پیشنهاد ما این است که پس از پایان بحث هدف گذاری و قبل از ورود به جزئیات انگیزش، حتماً درس انگیزه درونی و بیرونی را بخوانید:

نتیجه :

نیازها با شرایط درونی فرد که برای ادامه ی زندگی و رشد و سلامتی ضروری است، مرتبط هستند. رویداد بیرونی، مشوّق‌هایی است که رفتار فرد را نیرومند می‌سازد و به سمت رویدادهایی هدایت می‌کند گرچه ممکن است این رویدادها از پیامدهای مثبت یا آزاردهنده خبر دهند. می‌توان گفت انگیزش موجب ایجاد انرژی و جهت دادن به رفتار می‌شود که سبب می‌شود توجه افراد حفظ شود و تداوم یابد. از آنجا که رفتار آدمی دارای هدف است، پس انگیزش تعیین‌کننده تقویت‌ها و توجیه‌کننده جهت‌گیری‌هاست.

انگیزش، یکی از مهم‌ترین عناصر یادگیری و آموزش اثربخش است که در عین حال اندازه‌گیری آن بسیار دشوار است. به زبان ساده، چیزی است که شما را به پیش‌رفتن وا می‌دارد، در حال پیش‌رفتن نگه می‌دارد و تعیین می‌کند که به کجا سعی دارید بروید.  در تعلیم و تربیت، بحث انگیزش عمدتا به نکات زیر توجه دارد:

* آماده ساختن دانش‌آموز برای یادگیری

* فعال نگه‌داشتن دانش‌آموز در طول یادگیری

*توجه و دقت برای تمرکز بیشتر

 بهترین برنامه ها و غنی ترین محتوای آموزشی بدون وجود مربیانی کار آزموده و باانگیزه به ثمر نخواهد رسید پس می توان با افزایش انگیزه در فرد کارایی او را افزایش داد تا از اتلاف وقت و هدر رفتن نیروهای بالقوه جلوگیری گردد. امروزه رابطه انگیزه و کارآمد بودن کارکنان و بازده کارسازمانی اهمیت فراوانی دارد. در فرصتهای یادگیری بعد از عوامل محیطی و وراثت مهمترین دلیل تفاوت در عملکرد یادگیری عامل انگیزه است و به این خاطر جزء مباحث مدیریت، روان شناسی تربیتی، روانشناسی اجتماعی و... آورده شده است.

بررسی نتایج مطالعات در حوزه راهکارهای افزایش انگیزه شغلی معلمان، نشان می‌دهد که معلمان به عنوان کلیدی‌ترین عنصر توسعه، برای کسب شایستگی‌های حرفه‌ای خود، متأثر از عوامل بی‌شماری همچون تفاوت‌های فردی، نیازها، عوامل محیطـی و اهدافی هستند کـه در فرایند آموزش و پرورش از طریق جذب، توانمند سازی، سیستم‌های نظارتی و دستورالعمل‌ها و قوانین حمایتی متجلی می‌شود؛ از این روی ضروری است که سیاستگذاران و مدیران ارشد وزارت آموزش و پرورش به عنوان یکی از کارکردهای مهم مدیریت، نسبت به پیوند عوامل انگیزشی با اهداف سازمانی و فهم نیازها، انتظارات معلمان، علاوه بر فراهم آوردن شرایط مطلوب، دستیابی به اهـداف سازمانی را نیز امکان پذیرتر کند.

کارشناس ارشد اخلاق و تربیت اسلامی