همه ساله با فرارسیدن فصل جفت گیری مرال ها و طنین نعره عاشقانه این گوزن ها، محیط بانان برای صیانت از این گونه های در معرض خطر، چادرهای گاوبانگی را در جنگل های هیرکانی برپا می کنند. به گزارش مهر، تنوع اقلیمی گلستان و برخورداری از دریا، جنگل، مرتع و کوهستان این استان را به زیستگاه طیف وسیعی از گونه‌های مختلف حیات وحش تبدیل کرده است. از نظر کارشناسان حیات وحش در میان انواع گونه‌های جانوری گلستان، برخی از آنها مانند مرال یا گاو وحشی به سبب ویژگی‌های خاص اکولوژیکی و البته جمعیتی از اهمیت بیشتری برخوردار بوده و با دقت نظر و توجه بیشتری از سوی محیط زیست حفاظت می‌شود. مرال از خانواده گوزن‌ها و از بزرگترین گونه‌های جانوران علفخوار و زیستگاه طبیعی آن جنگل‌های هیرکانی شمال کشور است که به طور معمول به صورت گله‌ای زندگی می‌کند. احداث جاده برای تردد و اسکان جوامع محلی، تغییر کاربری زیستگاه‌های حیات وحش و چرای دام در محدوده جنگل‌های هیرکانی و از همه مهم تر حضور شکارچیان غیرمجاز در زیستگاه این گونه شاخص از جمله عوامل تهدیدکننده جمعیت این گونه ارزشمند است. اوج هجمه و آسیب به مرال به دوره جفت گیری آنها یا همان گاوبانگی مرتبط است. گاوبانگی به تکاپوی پر سر و صدای گوزن‌های نر همزمان با فصل جفت گیری برای تعیین حرمسرا و قلمرو گفته می‌شود که در این برهه زمانی، گوزن نر برای تعیین قلمرو به جنگ رقیبان می‌رود و با تولید صدایی شبیه صدای گاو اهلی، گوزن‌های ماده را در محدوده قلمرو خود جمع می‌کند. در دوره گاوبانگی که از اواخر تابستان تا اواسط پاییز ادامه دارد، اگر گوزن نر صدای گوزن نر دیگری را در حرمسرا و قلمرو خود بشنود با سرعت به سمت صدا حرکت می‌کند تا مهاجم را از قلمرو خود خارج کند. عصیان گری و تهاجم ناشی از مستی گوزن نر، بزرگ‌ترین نقطه ضعف و عامل شکار مرال تلقی می‌شود، چون در برخی مواقع شکارچیان با تقلید صدای گوزن نر به وسیله ابزارآلاتی همچون شاخ قوچ، کدو و لوله‌های پلی اتیلن، گوزن مست و خشمگین را به تیررس خود کشیده و شکار می‌کنند. از دیگر تهدیدات دیگر مرال ها در فصل مستی مربوط به گوزن‌های نر سالخورده یا جوان است که علاوه بر اینکه موفق به تشکیل حرمسرا نمی‌شوند از سوی گوزن‌های قوی‌تر طرد و به مناطق حاشیه جنگل پناه می‌آورند که در آنجا به آسانی در تیررس شکارچیان گرفتار می‌شوند.

کمبود نیرو چالش حفاظت از مرال ها

یکی از محیط بانان باسابقه گلستان گفت: فصل گاوبانگی، مهم ترین دوره زندگی مرال ها محسوب می‌شود زیرا زمینه تجدید نسل و جفت گیری مرال ها را فراهم می‌کند. محمدرضا شکوری گفت: هر چند محیط بانان تلاش می‌کنند با برپایی چادرهای گاوبانگی اندک مرال های باقی مانده جنگل‌های هیرکانی را حفظ و صیانت کنند اما گستردگی زیستگاه‌ها و کمبود نیرو یک چالش بزرگ برای این رویکرد حفاظتی محسوب می‌شود. وی ادامه داد: چون گوزن‌ها در فصل گاوبانگی آسیب پذیرتر می‌شوند، محیط بانان در زیستگاه‌های مرال اقدام به برپایی کمپ‌های کنترلی موقت به وسیله چادر در نقاط حساس کرده و حفاظت از گوزن‌ها را تشدید می‌کنند؛ این کمپ‌ها و کومه ها که به طور معمول با سرشاخه‌های درختان و شاخ و برگ درختان احداث و استتار می‌شوند را در اصطلاح، چادر گاوبانگی می‌گویند.

کنترل پارامترهای برهم زننده آرامش مرال ها

رئیس اسبق پارک ملی گلستان هم در این خصوص گفت: طی دوره گاوبانگی میزان هورمون‌های جنسی مرال های نر بیشتر می‌شود و رغبت و اشتیاق به جفت گیری در مرال های نر و ماده به اوج می‌رسد. سید محمد فیروزنیا ادامه داد: در دوره گاوبانگی مرال های نر، صرفا در اندیشه تشکیل حرمسرای بزرگ‌تر و گردآوری ماده مرال های متعدد هستند و به همین دلیل در برابر رخدادهای پیرامونی مانند حضور شکارچیان، حساسیت کمتری دارند و سریع‌تر آماج گلوله‌های سربی شکارچیان قرار می‌گیرند. وی بیان کرد: دوره گاوبانگی در هرم زیستی مرال ها از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و ضرورت دارد تا علاوه بر حفاظت آنها در مقابل شکارچیان، سایر پارامترهای برهم زننده آرامش مرال ها را هم کنترل کنیم. فیروزنیا که سابقه چهار دوره مدیریت بر پارک ملی گلستان را در کارنامه دارد، گفت: گسترش مسیرهای ییلاقی سبب شده تا برخی از شرکت‌های گردشگری فعال در بخش بومگردی، در صدد درآمدزایی از این رخداد طبیعی باشند و با گسیل بی برنامه گردشگران به مناطق امن زیستگاه‌های هیرکانی، آرامش این جانداران ارزشمند را به مخاطره می‌اندازند. وی افزود: ساعت نعره کشی مرال ها در طول ۳۰ الی ۴۰ روز گاوبانگی متغیر است و به فراخور شرایط آب وهوایی و میزان ترشح هورمون‌های جنسی، نعره و صدای مرال ها در برخی مواقع شب و گاهی در طول روز به گوش می‌رسد. فیروزنیا بیان کرد: در ابتدای فصل جفت گیری به طور معمول گاوهای نر در ابتدای شب و قبل از روشن شدن هوا نعره می‌کشند و آرام آرام نعره و بانگ مرال‌ها در طول روز ادامه می یابد. وی ادامه داد: حداکثر مستی و رقابت مرال ها در هفته نخست پاییز است که طنین بانگ مرال در جنگل‌ها در طول شب و روز به اوج می‌رسد؛ و دوباره در روزهای پایانی فصل جفت گیری نعره و بانگ مرال ها به شب محدود می‌شود.

۳۰ چادر برپا شده است

با وجود تمام اقداماتی که از سوی محیط زیست برای حفظ این گونه ارزشمند انجام می‌شود اما متاسفانه شاهد استمرار روند شکار این گونه‌های ارزشمند در جنگل‌های هیرکانی هستیم. هرچند براساس مصوبه شورای عالی محیط زیست، جریمه شکار هر راس مرال حدود ۵۲۵ میلیون ریال تعیین شده و حبس‌هایی بین سه ماه تا سه سال برای شکارچیان غیرمجاز این گونه ارزشمند منظور شده است اما روایت قتل عام این گونه ارزشمند همچنان ادامه دارد. برای پویایی و استمرار حضور مرال، راهکاری به جز تقویت مشارکت‌های مردمی در حفظ و حراست از این گونه ارزشمند وجود ندارد، زیرا نیروی انسانی محدود سازمان محیط زیست و گستردگی زیستگاه‌ها و البته مهم تر از همه متمرکزشدن فعالیت سودجویان در شب امکان موفقیت در جلوگیری از کاهش دست اندازی به حیات وحش را کاهش داده است. همه ساله برای جلوگیری از شکار مرال‌های قرمز توسط شکارچیان متخلف، محیط‌بانان و دوستداران محیط زیست بیش از ۳۰ چادر در مناطق جنگلی گلستان برای مراقبت شبانه روزی این گونه از حیات وحش برپا می‌کنند.