صادق مکتبی

نقد دینی- این شماره به یکی از مهمترین و ارزشمندترین دستاوردهای زندگی بشر یعنی نقد میپردازیم. نقد قرائت های دینی یکی از مهمترین لوازم دینداری در این دنیای مدرن می باشد که این تفکر بر این مقدمه استوار است که هرگونه قرائتی از دین را میتوان و باید نقد کرد و مفروض ما این است که تنها با نقد قرائتهای متفاوت میتوان قرائت قابل قبول از دین را انتخاب کرد. این دفاع از نقد به معنی تجویز هرج و مرج در کار فهم و تفسیر دین و صحیح دانستن همه قرائت ها و دست شستن از استدلال پیرامون مسائل دینی نیست در واقع به صورت یک واقعیت، قرائتها می توانند متعدد باشند ولی برای دست یافتن به حقیقت، ما موظف هستیم هر قرائتی را نقد کنیم و نقطه های ضعف و قوت مبانی و استدلال قرائت کننده را آشکار گردانیم. در یک جامعه دینی اگر روح انتقادگری از جامعه رخت بربندد و همگان هر چیز را آن گونه که هست، بپذیرند، در این صورت جامعه سیر تکاملی خویش را گم می کند و درجا می زند. این گونه نگرش به انتقاد، آن را از یک شرّ اجتناب ناپذیر، به خیری ضروری و هدیه ای الهی تبدیل می کند. اگر پذیرفته باشیم که کمال فردی و اجتماعی انسانها در گرو انتقاد است، آن گاه به جای آنکه از آن بگریزیم و یا چون داروی تلخی آن را نپذیریم، آن را چونان هدیه ای گرامی خواهیم داشت و از آن بهره مند خواهیم گشت چنین نگرشی است که انتقاد را زمینه ساز سعادت جامعه میکند. برای شناخت جایگاه نقد در دین اسلام و اثبات مشروعیّت آن به بررسی این موضوع در قرآن مجید که محکم‌ترین منبع اسلامی است نیز می‌پردازیم. واژة نقد و انتقاد در قرآن مجید چه به صورت اسمی و چه به شکل فعلی نیامده است، ولی می‌توان به برخی آیات ارجاع داد و استشهاد کرد که حاوی بار و مضمون نقد و انتقادند. در آیات قرآن هر جا انسان‌ها کجروی کرده‌اند و از راه درست خارج شده‌اند، آنها را مورد انتقاد قرار داده است. برای نمونه به یک آیه اشاره میکنیم: پس بندگان مرا بشارت ده!  همان کسانى که سخنان را مى‏شنوند و از نیکوترین آنها پیروى مى‏کنند!(الزّمر/18ـ17)نکتة قابل تأمّل آنکه برای اینکه از بین چند سخن بهترین آنها برگزیده شود، نیاز است که سخنان موجود مورد ارزیابی قرار گیرد و صحّت و سُقم و قّوت و ضعف آنها مورد توجّه واقع گردد و در نهایت، بهترین آنها برگزیده شود. این همان تفکیک و تمییز قوّت و ضعف و سره از ناسره است که ما از آن به نقد و انتقاد یاد کردیم.