مهران قجری- پنبه گیاهی صنعتی است و به دلیل ایجاد اشتغال در صنعت و کشاورزی اهمیت دارد. برخی منابع تاریخی می گویند کاشت پنبه در ایران، به دوره ی هخامنشیان باز می گردد ولی با وجود پیشینه طولانی، کاشت این محصول استراتژیک کاهش چشمگیری داشته به طوری که ایران تا قبل از سال ۱۳۷۳ صادرکننده الیاف پنبه بوده است ولی از سال ۱۳۸۲ حجم صادرات پنبه به کمتر از ۱۰ درصد کاهش یافته، و پس از سال ۱۳۸۹، به صفر رسید. امروز متاسفانه ایران به یک کشور وارد کننده پنبه تبدیل شده است. در سال ۱۳۳۹ که اولین آمار رسمی در حوزه کشاورزی به ثبت رسید، گرگان و مازندران به تنهایی تولید کننده ۵۶ درصد از پنبه کل ایران و ۶۵ درصد کل تولیدات زراعی کشور بودند که در سال ۱۳۵۳، این آمار به ترتیب به ۶۵ و ۷۲ درصد افزایش پیدا کرد. در ادامه به علل مهم کاهش رونق تولید پنبه در کشور و به ویژه در استان گلستان که روزگاری سرزمین پنبه بود می پردازیم:

اولین و مهم ترین علت رکود بازار پنبه، بالا بودن هزینه های برداشت این محصول است. نبود ماشین آلات مکانیزه برداشت و هزینه های بالای کارگر موجب شده تمایل به کشت پنبه نسبت به سایر محصولات کاهش پیدا کند. دومین عامل، نقدینگی پایین کارخانجات پنبه پاک کنی است. سومین عامل می تواند این باشد که پنبه یک محصول بهاره با دوره ی کشت طولانی است، زمان کشت آن با محصولاتی که کشت پاییزی دارند مانند گندم و جو تداخل دارد و همین عامل می تواند سبب کاهش سطح زیر کشت پنبه باشد. عامل مهم دیگر می تواند فرسودگی ماشین آلات پنبه پاک کنی باشد، چرا که دستگاه ‌های پنبه پاک کنی موجود به قبل از انقلاب بازمی گردند. پرداخت تسهیلات کم بهره به پنبه کاران می توانست موثر باشد. با وجود قدمت بسیار زیاد کشت پنبه در استان گلستان اما متاسفانه اصلاح روش کاشت تا داشت پنبه انجام نشد و عدم استفاده از بذر اصلاحی به تدریج موجب کاهش ارتقا کیفی بذر و در نهایت پایین بودن عملکرد در هکتار شد. عامل مهم دیگر، عدم دسترسی پنبه کاران استان به مواد شیمیایی آفت کش بود، البته اگر به سختی پیدا هم می کردند آنقدر هزینه های تمام شده محصول را بالا می برد که مشکلات بسیاری برای کشاورزان به وجود می آورد، به طوری که عطای پنبه را به لقایش می بخشیدند. و اما آنچه فاتحه کشت پنبه را در استان گلستان و به تبع آن در کشور خواند، انحلال سازمان پنبه و دانه های روغنی بود. سازمانی که وظیفه آن تکمیل و تنظیم خط تولید کشت پنبه بود و تنها با سلیقه شخصی افرادی در وزارت کشاورزی وقت، بدون هیچ دلیل و توجیه موجهی منحل شد.

 و اما چه باید کرد؟

به نظر می رسد، نحوه ی سیاست گذاری در توسعه محصولات کشاورزی، جامع نگر نیست و روزگاری با تصمیم شخصی مدیران وقت سازمان کشاورزی استان و توجه به کشت شالی، استان امروز با چالش بزرگ کمبود منابع آبی مواجه شده است.

جایگزینی کشت پنبه به جای کشت شالی و محصولات پر آب طلب، نیاز به فرهنگ سازی و کار گروهی و بسیج بین دستگاهی دارد و از عهده جهاد کشاورزی به تنهایی خارج است. این مهم با همکاری نهادی مانند آموزش و پرورش می تواند محقق شود، اگر عقلای این دستگاهها طی یک برنامه ریزی مستمر و حساب شده پای کار بیایند. اعمال سیاست ‌های مناسب در تعیین تعرفه ی واردات پنبه نیز قطعا می تواند موثر باشد. علیرضا مهاجر، معاون زراعت وزیر جهادکشاورزی در همایش بین المللی پنبه در گرگان با تأکید بر ضرورت احیاء سازمان پنبه در کشور گفت: تا زمانی که سازمان پنبه وجود داشت، شورای عالی پنبه حامی منافع تولیدکنندگان پنبه بوده و از تصمیم‌گیری‌های غلط درخصوص صنعت پنبه جلوگیری می‌کرد. گویا اراده ای برای احیای این سازمان وجود دارد اما با توجه به اینکه چند سالی است از طرف مسوولان وزارت جهادکشاورزی مطرح می شود و به جایی نرسیده است، به نظر می رسد این اراده چندان قوی نیست. در هر حال امیدواریم احیای سازمان پنبه فراتر از حرف و شعار، مجدانه پیگیری شده و دوباره رونق کارخانجات پنبه پاک کنی و مزارع زیبای پنبه را در استان گلستان به تماشا بنشینیم.