نوروز علي حسن عباسي ـ بزرگترين درياچه جهان (درياي خزر ) درياي مازندران يا کاسپين، يک پهنه آبي بجا مانده از درياي آزاد تتيس حائل بين اقيانوس آرام و اقيانوس اطلس است که امروزه بصورت درياي بسته، محصور در خشکي بين چند کشور همسايه ايران، فدراسيون روسيه در شمال، جمهوري آذربايجان در غرب و جمهوري هاي قزاقستان و ترکمنستان در شرق است. 130 رودخانه کوچک و بزرگ فصلي يا دائمي از کشورهاي حاشيه درياي خزر به اين پهنه آبي وارد مي شوند که مهمترين آنها رود ولگا از خاک شوروي است که اين رودخانه ها با حجم زيادي از آلودگي هاي نفتي از 4 کشور همسايه غير از ايران و آلودگيهاي شيميائي ناشي از مصرف کود سموم و علف کشها به همراه زباله هاي شهري و پساب هاي خانگي وصنعتي اين کشورها از جمله ايران وارد درياي خزر مي شود. تغييرات اقليمي و کاهش بارندگي و بهره برداري بي رويه از روان آب هاي سطحي آبهاي زير زميني آبياري غلط در کشاورزي و کشت ارقام پر مصرف به ويژه برنج بر اين جريان دامن زده است، طوري که کارشناسان ميزان کاهش حجم آب درياي خزر را 17 برابر حجم درياچه اروميه اعلام کرده اند. پسروي آب دريا از سواحل شمال ايران، خشک شدن تالاب هاي بزرگ ساحلي مانند تالاب گميشان و پائين رفتن سطح آب خليج گرگان و قطع ارتباط آن با درياي خزر در استان گلستان و تالاب انزلي در استان گيلان شاهدي بر اين ادعا است. درياي کاسپين به عنوان بزرگترين درياچه جهان نقش بزرگي در پايداري اقليمي و رونق اقتصادي منطقه داشته است اما متاسفانه به دليل آلودگي شديد صنعتي و کشاورزي، سدسازي هاي بي رويه توسط کشورهاي پيرامون دچار تغييرات بدون بازگشت و کاهش شديد حجم افزايش آلودگي و اي سي آب، افزايش جمعيت شانه داران، مرگ و مير مشکوک ماهيان استخواني نظير کيلکا، سوف و کفال و کاهش بهره وري بويژه کاهش آبزيان بومي از جمله ماهيان غضروفي شده است. سواحل بخش شمالي، دريا کم عمق با خاک لجني است و کاربرد گردشگري و صيادي آن کم است لذا بيشتر به عنوان مراکز صنعتي استخراج و پالايش نفت و گاز توسط سه کشور روسيه، آذربايجان و قزاقستان در نظر گرفته شده است که آلودگي نفتي در اين مناطق بيداد ميکند. آلودگي هاي ميکروبي و قارچي نيز در سواحل ايران شناگران و صيادان را تهديد مي نمايد، شهرهاي ساحلي خزر آن را محل امحا يا دفن زباله انتخاب کرده اند و پساب هاي شهرهاي ساحلي بدون تصفيه به دريا مي ريزند. اگر چاره اي انديشيده نشود، ديري نخواهد پائيد که اين درياي کم آب به شدت آلوده بدون آبزيان خواهد شد و تاثيرات منفي بر روند گردشگري و صيد ماهي و با کاهش بارندگي بر اقتصاد کشاورزي خواهد داشت.

عضو بازنشسته هيات علمي دانشگاه