کيانوش حق نما-  گندم يكي از محصولات زراعي راهبردي كشور مي باشد كه كشت آن از زمان هاي دور در دنيا رواج داشته و بيش از 60 درصد سطح زير كشت اراضي را به خود اختصاص داده است. عوامل بيماري زاي گياهي تهديدي براي توليد بوده و قادرند ميزان قابل توجهي از محصول را از بين ببرند. توليد موفق گندم ارتباط مستقيمي با كاشت صحيح، مديريت آب و خاك، آفات، بيماري ها، علف هاي هرز و استفاده از ارقام زراعي اصلاح شده و مقاوم، فن آوري هاي جديد و تامين عناصر غذايي مورد نياز دارد. در ميان محدوديت هاي موجود جهت دستيابي به كيفيت و كميت گندم توليدي در كشور دما، وجود عناصر غذايي و رطوبت از مهمترين عوامل محدود كننده هستند...

 كه اثربخشي قابل توجهي در بروز و شدت خسارت عوامل بيماري زا دارند. تعداد كنوني بيماري هاي گندم در جهان نامعلوم است و حدود 50 بيماري به طور معمول اهميت اقتصادي دارند كه تاكنون تقريباً حدود 20 بيماري گزارش شده است. تمام قسمت هاي گندم در معرض ابتلا به بيماري بوده و عملاً در هر مزرعه و روي هر گياه يک يا چند بيماري ممكن است رخ دهد كه ميزان خسارت وارده بسته به شرايط محيطي و نوع رقم کشت شده متفاوت مي باشد. كاربرد چند روش (در برابر استفاده از يه روش)، پايداري بيشتري در كنترل بيماري دارد و اگر از روش هاي تلفيقي براي مبارزه با عوامل بيماريزا استفاده شود، پاتوژن قادر نخواهد بود تا با استفاده از تغييرات جمعيت خود بر مقاومت گياهان ميزبان غلبه نمايد. از سوي ديگر بايد گفت شرايط اقليمي سال جاري (بارندگي و دماي مناسب براي عوامل بيماري زا) زمينه را براي شيوع و گسترش بيماري هاي قارچي گندم نظير سفيدک پودري، سپتوريوز، لکه خرمايي، زنگ زرد .... فراهم نموده است، بنابراين جهت پيشگيري و کاهش خسارت توجه به پيش بيني هاي هواشناسي و توصيه هاي کارشناسان سازمان جهاد کشاورزي ضروري است.

شيوع زنگ زرد در گلستان چه مناطقي از استان گلستان را درگير کرده است؟ کلا در چه شرايط آب و هوا امکان شدت بيشتري دارد؟

اين بيماري تقريباً در اغلب مناطق رشد غلات وجود دارد و تمام اندامهاي هوايي گياه را مورد حمله قرار ميدهد. زنگ زرد در آب و هواي ملايم و خنک بيشتر شيوع دارد و تاکنون در اکثر شهرهاي استان گلستان گزارش شده است. بهترين درجه حرارت براي ظهور و گسترش زنگ زرد گندم با ميانگين دماي شبانه روز بين 15-10 درجه سانتي گراد و رطوبت اشباع و يا بارندگي ملايم و ابري بودن هوا مي باشد و چنانچه اين شرايط مدت زمان طولاني مهيا شود و ارقام مورد استفاده حساس باشند آلودگي شديد را بايد انتظار داشت. در طول دوره گسترش زنگ ممكن است شرايط جوي به طور ناگهاني تغيير يافته و براي توسعه زنگ نامناسب باشد. اسپورزايي زنگ زرد در حرارت بالاي 23 درجه سانتي گراد متوقف مي شود.

بيماري زنگ زرد  چيست؟

 زنگها از مهم ترين بيماري هاي غلات محسوب ميشوند. در ايران بيماري زنگ زرد كه عامل آن Puccinia striiformis tritici .sp.f است، بيشتر از ساير زنگ ها به غلات خسارت وارد مي نمايد. زنگ زرد در ابتدا بر روي برگ هاي جوان به صورت جوش هاي زرد رنگ تشکيل مي شود و به تدريج به هم متصل شده به صورت خطي يا نواري به موازات رگبرگ ها دو سطح برگ را فرا مي گيرد. اين جوش ها مي توانند روي غلاف و سنبله نيز ظاهر شوند. دانه هاي سنبله آلوده، بسيار کوچک، چروکيده و غيرقابل استفاده مي باشند. گاهي ممکن است خسارت بيماري به 50 تا 90 درصد محصول برسد. بر اساس تحقيقات انجام شده در کشور، خسارت اين بيماري تا 73 درصد محصول در ارقام حساس و در صورت عدم کنترل برآورد شده است. خسارت بيماري بصورت کاهش پنجه زني، کاهش تعداد دانه در سنبله، کاهش وزن هزار دانه و کيفيت دانه ها مي باشد.

اقدامات پيشگيرانه

- رعايت تاريخ کاشت/کاشت ارقام مقاوم، نيمه مقاوم و متحمل/ تراکم مناسب بوته و کشت رديفي

- مديريت علف هاي هرز / مصرف متعادل کود ازته؛ با افزايش مصرف کود اوره حسايست گياه به بيماري بيشتر مي شود./ مصرف کود پتاسه در کاهش حساسيت گياهان کمک مي کند.لذا جلوگيري از هرگونه عاملي که باعث افزايش علفي شدن گياه شود مثلا مصرف بي رويه کودهاي ازته و آبياري زياد، باعث مي شود به جاي رشد ساقه و خوشه، گياه از پايين رشد کرده و در نتيجه تراکم سبزينه گياه باعث افزايش بيماري مي شود.

اقدامات درماني

کنترل شيميايي بيماري‌هاي زنگ (زنگ زرد، زنگ قهوه‌اي و زنگ سياه) در غلات، به‌صورت کانون‌کوبي به محض رويت انجام مي‌شود. در صورت عدم کنترل به‌موقع، وسعت لکه‌ها بيشتر مي‌شود و با توليد اسپور، خطر توسعه‌ي بيماري در مزارع اطراف افزايش مي‌يابد. موثرترين روش مبارزه با زنگ‌ها، سمپاشي مزرعه‌ي آلوده بلافاصله بعد از مشاهده‌ي علايم است. براي انجام دقيق مبارزه شيميايي و افزايش راندمان آن لازم است سمپاشي ها به موقع و در زمان مناسب انجام شود و براي تعيين زمان مناسب سمپاشي داشتن اطلاعات كلي در مورد بيماري و شرايط جوي مساعد براي توسعه آن ضروري ميباشد. سمپاشي مزارع اطراف آن مزرعه، مخصوصاً مزارع موجود در مسير وزش باد، مي‌تواند کنترل مطمئن‌تر بيماري را به دنبال داشته باشد. به ياد داشته باشيم که بسياري از بوته‌هاي موجود در حاشيه‌ي کانون، ممکن است فاقد علايم بيماري باشند؛ اما آلودگي در آنها شروع شده باشد و در مرحله‌ي کمون مي باشند. يادآوري مي گردد به منظور افزايش کارايي سموم اصلاح سختي آب با کود سولفات آمونيم حدود 1 کيلوگرم براي هر 100 ليتر محلول، استفاده از اصلاح کننده هاي  PHبه منظور اسيدي کردن محلول در حدود 6 و مصرف سورفکتانت ها در کارايي سموم نقش به سزايي خواهد داشت؛ و نهايت استفاده از سمپاش هاي پشت تراکتوري بوم دار با نازل هاي و کاليبراسيون مناسب و عدم نگراني کشاورزان از لهيدگي قسمتي از مزرعه (ايجاد راهروهاي سمپاشي در مزراع) ؛ زيرا بر اساس بررسي هاي بعمل آمده استفاده از سم پاش هاي توصيه نشده ماننده شلنگي (لانس دار) کارايي لازم در راندمان سمپاشي نخواهد داشت.

دکتراي گياهپزشکي