سید حسن حسینی نژاد- کتاب «مساجد شهر گرگان» به قلم محمد انصار نویسنده و پژوهشگر گرگانی و گلستانی، هم‌زمان با آغاز ماه مبارک رمضان و در قطع رقعی و ۱۶۴ صفحه از سوی انتشارات نوروزی و با پشتیبانی اداره اوقاف و امور خیریه ناحیه یک گرگان منتشر شد. با نگاهی به گذشته نشر کتاب در استان، کتاب «مساجد شهر گرگان» اثری بدیع، ارزشمند و قابل‌توجه به نظر می‌رسد که ماحصل پژوهشگر جوانی است که همواره کوشیده با توجه به منابع دست‌اول و معتبر اثری را قلمی کند و حتی پس از اتمام پایان هر اثرش، آن را تمام‌شده ندانسته و معتقد است می‌تواند هر اثر پژوهشی با خرد جمعی، جمع سپاری و هم‌افزایی بهتر و کامل‌تر شود. به بهانه انتشار این اثر پژوهشی کاربردی با محمد انصار مؤلف کتاب درباره مساجد موردپژوهش، نحوه پژوهش و دغدغه‌هایش در مسیر پژوهش به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه از نظر مخاطبان می‌گذرد.

محور کتاب مساجد شهر گرگان چیست؟

در این کتاب با ۶۰ مسجد شهر گرگان که بیش از ۵۰ سال پیش‌ساخته شده‌اند، آشنا خواهید شد. حالا فرقی نمی‌کند که آن مسجد اکنون فعال، نیمه فعال، از بین رفته و یا تغییر کاربری داده‌شده است. البته تعداد مساجد با سابقه شهر، بیشتر از آن چیزی است که در این کتاب می‌آید. همچنین درباره هر مسجد، از سه چیز مهم یعنی سازنده، تاریخ ساخت و نخستین پیش‌نماز آنجا در این اثر یادشده است. در برخی جاها موقوفات، بازسازی‌های انجام‌شده و ساختمان قدیمی مسجد را شرح می‌دهم و مسائل عمومی مانند اعلام برنامه‌ها و یا حاشیه‌ای مانند مشکلات مساجد آورده نشده است.

وجه تمایز این کتاب پژوهشی شما نسبت به آثار مشابه چیست؟

من در این کتاب پژوهشی از ترفندهایی که برخی افراد متأسفانه برای بالا بردن تعداد صفحات کتاب انجام می‌دهند پرهیز کردم. مثلاً درباره اهمیت مسجد در اسلام و یا تاریخ و جغرافیای گرگان، چیزی ننوشتم؛ زیرا موضوع پژوهش ما، مساجد شهر گرگان است. همچنین از واژه‌ها و جملاتی که نیازی به آوردن آن‌ها نبود، خودداری کردم. حتی برای کوتاهی سخن، نام ائمه جماعات، بدون القاب (آیت‌الله، حجت‌الاسلام، حاج‌آقا و …) نوشته‌شده است. در ابتدا از منابع پژوهش این کتاب، انواع مساجد و روحانیون فعال در این کار، سخن گفتم و سپس مساجد بنا بر حروف الفبا معرفی می‌شوند. زندگی‌نامه برخی از پیش‌نمازها، خادمین و بانیان مساجد در پاورقی آورده شد. در پایان کتاب، عکس آن‌ها چاپ‌شده است و البته آن افرادی که مشخصات آن‌ها به دستم رسید و اکنون از دنیا رفته‌اند. این پژوهش، کاری نو است و پیش از آن درباره هیچ‌یک از مساجد شهر گرگان به‌جز مسجد جامع؛ کتاب و مقاله یا پایان‌نامه‌ای نوشته‌نشده بود. حتی اطلاعاتی که در برخی کتاب‌ها آمده، کمتر از دو خط هست؛ اما با گفتگوهایی که با ۴۰ نفر داشتم، کار ما کامل‌تر شد. البته از دیگر منابع ما، اسناد هستند که تصاویر آن‌ها را چاپ کردیم.

رویکرد شما در پژوهش همواره بازنگری و به‌روز شدن اثر است، درباره کتاب اخیرتان هم این نظر را دارید؟

بله. شاید اسناد دیگری درباره مساجد داشته باشیم که این‌جانب و حتی هیئت ‌امنا مساجد، آن را ندیده باشند. به همین خاطر این پژوهش، پایان کار نیست و هنوز جای کار دارد و پژوهشگران می‌توانند آن را تکمیل کنند. مثلاً به دنبال یافتن اسناد بروند و یا اینکه مساجدی که نامشان در این کتاب نیست، معرفی کنند. ضمناً در تمام کشور فقط ۵ شهر کتابی درباره مساجد شهرشان نوشته‌اند. اگر بخواهیم این پژوهش، دنباله‌دار باشد، برای آسان شدن کار لازم است دبیرخانه‌ای راه‌اندازی شود و فراخوان جمع‌آوری اسناد و مدارک مربوط به مساجد داده شود تا کسانی که مصاحبه صوتی، تصویری، متنی انجام داده‌اند و یا اینکه اسناد اداری، شخصی، تصاویر و … دارند به آنجا تحویل دهند. این دبیرخانه پس از برداشتن یک نسخه کپی، آن را به صاحبانش تحویل دهد و سپس همه اسناد، در اختیار پژوهشگران قرار بگیرد.

سخن پایانی؟

از حجت‌الاسلام امین قرایی ریاست اداره اوقاف و امور خیریه ناحیه یک گرگان به خاطر پشتیبانی مالی از این اثر سپاسگزاری می‌کنم. همچنین از مؤسسه فرهنگی میرداماد گرگان برای در اختیار گذاشتن اسناد و عکس‌های برخی از علما و همه‌کسانی که به هراندازه‌ای در گردآوری این اثر کمک کردند، تشکر می‌کنم. اینجانب قبلاً برخی مساجد را در کتاب‌های دانشنامه گلستان و محله سبزه مشهد گرگان معرفی کرده‌ام. همچنین دراین‌باره، چند مقاله در نشریات استان گلستان نوشتم و ۲ مصاحبه هم انجام شد که پس از بازنگری در اثر آمدند. با اینکه این پژوهش، بارها خوانده‌شده است اما باز هم کامل و بی‌عیب نیست و از مخاطبان کتاب خصوصاً پژوهشگران می‌خواهم نگارنده را در تصحیح یا تکمیل این کار راهنمایی کنند. به گزارش ایبنا، محمد انصار دانش‌آموخته کارشناسی ارشد فقه و حقوق اسلامی، نویسنده و پژوهشگر گرگانی، زاده یکی از محلات قدیمی و فرهنگی شهرستان گرگان (سبزه مشهد) است و تا به امروز آثاری را درباره زیست‌بومش قلمی کرده که می‌توان به عناوینی چون محله سبزه مشهد گرگان، کتابستان حماسه، گل‌های محراب و کتابشناسی استان گلستان و ۱۹ مقاله در دانشنامه گلستان اشاره کرد.