عليرضا صدرايي - استان گلستان با بيش از 20 هزار كيلومترمربع مساحت، همواره از استان‌هاي حادثه‌خيز کشور به شمار مي‌رود. گلستان در سال‌هاي اخير با توجه به كاهش بارش‌ها و كم‌توجهي به مصرف بهينه آب با بحران خشكسالي مواجه شده است و استخراج بي‌رويه منابع آب زيرزميني منجر به پديده فرونشست در استان شده است. بنا به گزارش سايت سازمان نقشه‌برداري کشور، فرونشست عبارت از نشست تدريجي سطح زمين ناشي از حرکت قايم لايه‌هاي زيرسطحي مي‌باشد. اين پديده خاموش ولي خطرناک آثار مخرب و جبران‌ناپذيري همچون سيل‌گير شدن زمين‌ها، خسارت‌هاي سازه‌اي وارده بر ساختمان‌ها، جاده‌ها، بزرگراه‌ها، راه‌آهن، سازه‌هاي کنترل‌کننده سيلاب، شبکه‌هاي انتقال فاضلاب شهري، شبکه‌هاي توزيع برق، گاز و دکل‌هاي برق و شکل‌گيري ترک‌ها و شکاف‌هاي زمين را بدنبال دارد. اين پديده در ايران به‌وفور در اثر برداشت بي‌رويه آب‌هاي زيرزميني اتفاق مي‌افتد. در اين ارتباط بر اثر برداشت و خارج شدن آب از منافذ امكان متراكم شدن مواد تا عمق 300 متر فراهم مي‌گردد و هرچه بيشتر برداشت شود، تراكم مواد بيشتر خواهد بود. استان گلستان در منطقه‌اي به وسعت 4500 کيلومترمربع در اطراف شهرهاي گرگان، کردکوي، بندرترکمن، سرخنكلاته، آق‌قلا، گنبدکاووس و دلند دچار فرونشست شده است. بيشينه سرعت فرونشست مربوط به بندرترکمن با نرخ سالانه 22/6 سانتي‌متر است. داده‌هاي شبکه ايستگاه‌هاي دائمي ژئوديناميک گرگان و مشاهدات شبکه ترازيابي دقيق درجه يک سازمان نقشه‌برداري نيز تغييرات ارتفاعي از حدود 20 سال پيش را تأييد مي‌کنند. در  گزارشي که از وضعيت فرونشست شهرهاي استان گلستان در اداره کل زمين‌سنجي و نقشه‌برداري زميني سازمان نقشه‌برداري کشور تهيه شده، به وضعيت فرونشست شهر گرگان نيز پرداخته شده است. مطابق اين گزارش، بخش‌هائي از اين شهر در منطقه فرونشست واقع شده‌اند که بيشينه نرخ فرونشست در بخش جنوبي شهر 2/5 سانتي‌متر و در بخش شمالي 4/5 سانتي‌متر در سال است. به علاوه، حومه شمال غربي و شمال شرقي شهر گرگان نيز با فرونشست سالانه حدود 8 سانتي‌متر مواجه است که پهنه‌هاي آن در حال پيش‌روي و گسترش به سمت مناطق شهري هستند. در حال حاضر بر اساس نتايج و يافته‌هاي مطالعات و بررسي‌هاي مختلف به خوبي روشن شده است که فرونشست زمين در رديف مخاطرات مهم و جدي استان گلستان قرار دارد. مخاطره‌اي که مديريت و کنترل آن مستلزم پايش مستمر، گردآوري و تحليل داده‌ها با روش‌هاي دقيق از جمله روش‌هاي ژئودتيکي، ژئوديناميکي و سنجش از دور است. در ادامه بايد گفت، تحقيقي درباره پديدة فرونشست زمين در غرب استان گلستان با بکارگيري روش تداخل‌سنجي راداري و با استفاده از تصاوير راداري بوسيله مرجان توراني ، مريم اق آتاباي  و مه آسا روستايي انجام شد که نتايج آن در بهار 1397در مجله آمايش جغرافيايي فضا (فصلنامه علمي- پژوهشي دانشگاه گلستان) منتشر شد. در اين مطالعه، تداخل ‌نگاشت حاصل از مجموعه تصاوير راداري مربوط به بازه زماني 06/11/1385 تا02/09/1388 (به مدت 34 ماه و 15 روز) نشان داد که منطقه‌اي در محدودة شمال شهر گرگان با روند تقريبي شرقي ـ غربي (مطابق با روند گسل خزر) در حال فرونشست است.

 در اين بررسي، ميزان فرونشست در منطقه مورد مطالعه طي دوره زماني گفته‌شده حدود 4/8 سانتي‌متر محاسبه و اعلام گرديد. البته، اين مقدار از ميزان فرونشست حاصل از مطالعات انجام‌شده با استفاده از سيستم تعيين موقعيت جهاني (GPS) کمتر بوده است. علاوه بر اين، بررسي نمودارهاي بارش ساليانه در اين تحقيق نشان داد که منطقة مورد نظر کمترين بارش را در بازه زماني مورد مطالعه (يعني اواخر 1385 تا اواخر 1388) تجربه کرده است. همچنين نمودارهاي تغيير سطح آب‌هاي زيرزميني در دو ايستگاه گرگان و انجيرآب، واقع در محدودة شمال شهر گرگان که سيگنال فرونشست در آن مشاهده شد، نشان داد که در بازه زماني 1385 تا 1389 تراز سطح آب زيرزميني گرگان علي‌رغم نوسانات فصلي داراي روند نزولي بوده است. در اين مطالعه، بر اساس همبستگي تغييرات ارتفاعي سطح زمين با تغييرات سطح ايستابي، اُفت سطح آب‌هاي زيرزميني به عنوان يکي از عوامل عمده فرونشست زمين در اين منطقه معرفي گرديد.مهندس نوروزعلي علي حسن عباسي درباره فرونشست و دلايل آن مي گويد: عوامل موثر در ايجاد فرونشست زمين عبارتند از:1 - ( عوامل طبيعي زمين زاد) يا عوامل دروني مانند وقوع زلزله آتشفشان انحلال سنگها و لايه هاي آهکي

2 - عوامل انساني يا بيروني که به نقش مستقيم و غير مستقيم انساني بستگي دارد که مهمترين آن حفر چاههاي عميق و نيمه عميق، برداشت بي رويه آب از آبهاي فسيلي ذخيره شده در زير زمين، معدن کاوي، حفر تونل و غيره، پيامد فرو نشست زمين در شهرها و روستاها تخريب بناهاي تاريخي ساختمانها، جاده ها و تاسيسات انهدام شبکه هاي آب و برق و گاز حوادث غير مترقبه ناشي از شکستن لوله هاي انتقال گاز، خشک شدن چشمه ها، قناتها و آبخوانها، از بين رفتن زمينهاي کشاورزي و باغ ها و دهها پيامد ناگوار ديگر که ميليونها نفر از هموطنان ما را در گوشه و کنار کشور درگير کرده است. کارشناسان FAO در سازمان ملل اين پديده را به زمين لرزه خاموش و يا بمب ساعتي تشبيه کرده اند که ميتواند در وضعيت پيشرفته و بحراني حيات سياسي اقتصادي اجتماعي ملتها را نابود کند. اين استاد بازنشسته دانشگاه ادامه مي دهد:  متاسفانه کشور ايران رکورددار فرونشست زمين در جهان معرفي شده است، بسياري از کلان شهرها نظير تهران، اصفهان، قزوين، مشهد، کرمان، کاشان، قم، اهواز، شيراز، تبريز در معرض تهديد دائم هستند. هزاران هکتار از ديمزارها و باغستانهاي کشور دچار فرونشست ناگهاني شده، از بين رفته اند و صاحبان آنها مجبور به مهاجرت شده اند. دولت و مردم بايد اين واقعه را جدي بگيرند. مجوز حفر چاه قطع شود، روش آبياري در کشاورزي تغيير کند، از کشت ارقام پر نياز به آب جلوگيري گردد، نقشه استعداد اراضي و نقشه کاشت در هر منطقه تهيه شود، مهار روان آبها مطابق با روشهاي آبخيزداري در دستور کار قرار گيرد، بجاي استفاده از منابع آب شيرين از آبهاي نامتعارف تلخ و شور و يا آبهاي خاکستري حاصل از پسابهاي شهري براي کشاورزي و زراعت چوب استفاده شود. احيا و توسعه جنگلها و مراتع از سر گرفته شود، نظام تک کشتي در کشاورزي و باغداري به نظام پايدار دو يا چند کشتي تبديل شود، کشاورزي زيستي با هدف حفظ آب و خاک جايگزين کشاورزي سنتي با افزايش سطح زير کشت با هدف توليد بيشتر گردد.