محمد اسماعيل اسدي-  جنگل هاي جلگه اي به جنگل هايي گفته مي شود که از ساحل دريا تا ارتفاع 50- 60 متري از سطح درياي آزاد وجود دارد. از نظر اقليمي، جنگل هاي جلگه اي با جنگل هاي کوهستاني متفاوت هستند و به دليل موقعيت رشته کوه البرز، به محض افزايش ارتفاع، دما کاهش مي يابد و محيط سردتر مي شود. آب و هواي منطقه جلگه گرم تر و معتدل تر و دوره رشد آن طولاني تر است و سيماي گياهي متفاوتي در مقايسه با کوهستان دارد. بهترين نمونه جنگل هاي جلگه اي در شمال کشور پارک هاي جنگي نظير سي سنگان در نوشهر و پارک جنگلي نور در استان مازندران و گيسم در استان گيلان و جنگلهاي قرق و دلند در استان گلستان هستند. جنگل هاي جلگه اي که بخشي از جنگلهاي کهن هيرکاني مي باشند در گذشته به قدري متراکم بود که بعضي از روستاها نام خود را از نام درختان گرفتند. اما امروزه به علت گسترش شهرسازي و برخي زياده خواهي هاي بشر وسعت اين جنگلها رو به کاهش است و اگر اقدامات حفاظتي صورت نگيرد در آينده اي نه چندان دور شاهد محو کامل اين جنگلها خواهيم بود. هم اکنون دو گونه از ذخيره گاه هاي جنگلي استان گلستان شامل پارک هاي قرق و دلند که از مهم ترين مصاديق جنگل هاي جلگه اي کشور محسوب مي شوند به دليل استفاده بيش از ظرفيت و همچنين حفر چاههاي مجاز و غير مجاز کشاورزي که اکثرا براي کشت شالي مورد استفاده قرار مي گيرند در خطر تخريب و محو کامل قرار دارند.

مساحت اين جنگل ها کم است و تصرف براي تبديل به زمين هاي کشاورزي و گسترش شهرها و روستاها و ويلاسازي و شهرک سازي باعث تخريب آن شده است. در اين پارکهاي جنگلي منحصر به فرد در استان گلستان به دليل استفاده بيش از حد و مراجعه بيش از ظرفيت گردشگر و‌ مسافر، خاک عرصه کوبيده و متراکم شده و زادآوري مختل گرديده و گونه هاي موجود در اين پارک ها به علت پايان ديرزيستي و نبود زادآوري، رو به نابودي مي روند. در اين پارکها به دليل عدم آگاهي گردشگران از اهميت حياتي اين جنگلها در تامين اکسيژن و کاهش آلودگي هوا و همچنين بقاي بشر، و افروختن آتش روي عرصه با استفاده از خشک دارها و لاشبرگها کوبيدگي خاک به وفور مشاهده مي شود. پارک جنگلي هيرکاني جلگه اي دلند در 11 کيلومتري غرب شهرستان آزادشهر واقع شده است. اين پارک پوشيده از درختان با ارزش جنگل هاي شمال مانند بلوط، آزاد، افرا و گونه يادگار عصر يخبندان يعني انجيلي است. حتي ميتوان اين‌ جنگل را به خاطر وفور درختان آزاد ذخيره گاه ژنتيکي اين گونه هيرکاني ناميد. در جنگل زيباي جلگه اي دلند خسارت عمده اغلب بر اثر توسعه زمين هاي کشاورزي به ويژه اراضي شاليکاري است زيرا اکثر جنگل هاي جلگه اي خاک مناسبي براي تبديل به شاليزار دارند و به دليل درآمد زياد اراضي شاليزاري بدون بسته هاي مناسب اقتصادي و حمايتهاي بالادستي جلوگيري از تبديل اين جنگلها به اراضي شاليزاري کار دشواري مي باشد.

توسعه زراعت و شالي‌کاري و افزايش قاچاق چوب جنگل‌هاي جلگه‌اي دلند را در موقعيتي قرار داده تا شايد ما آخرين نسلي باشيم که جنگل انحصاري جلگه اي «دلند»‌ را مي‌بيند. سهم ايران از جنگل‌هاي جلگه‌اي در دشت و شمال جاده اصلي گرگان مينودشت در گلستان تنها 608 هکتار است.‌ اگر از بالا به جنگل «دلند» نگاه کنيم محدوده‌اي محصور در ميان‌ شاليزارها را مي‌بينيم که در تابستان حقابه درختان جنگلي اين محدوده را مي نوشند. چاه‌هاي آب مجاز و غيرمجاز کشاورزي ميان درختان انجيلي، آزاد و بلوط گم شده است، سه چاه آبي که مردم دلند را سيراب مي‌کنند هم از بالا پيدا نيست. در عوض در محدوده پيراموني جنگل،‌ درختاني با برگ‌هاي رنگارنگ درخت انجيلي را مي‌بينيد،‌ اينها همان درختان يادگار عصر يخبندان و بازمانده دوران سوم زمين شناسي يعني ژوراسيک هستند،‌ با پايين رفتن سطح آب، ريشه‌ها تلاششان براي سيراب کردن درخت بي‌‌ثمر مانده است. «دلند» درحال تبديل شدن به جنگلي مخروبه است و با پايان عمرش، ايران براي هميشه اين محدوده از جنگل‌هاي جلگه‌اي خود را از دست خواهد داد. در قسمت شمال جاده گرگان-مشهد هيچ جنگل جلگه‌اي جز «دلند» باقي نمانده است. هم‌زمان با محو جنگل، حيات‌ جانوري نيز از اين منطقه رخت بر بسته است. اين جنگل سم‌داران خود را از دست داده و ارتباطش با جنگل‌هاي بالادست قطع شده است. حيواناتي که قصد عبور از جاده را دارند، اغلب در اثر تصادفات رانندگي از بين مي‌روند، تنها پرندگان که قدرت پرواز دارند باقي مانده‌اند. زماني که يک جنگل فون يا حيات جانوري خود را از دست بدهد، قطعا دچار ناپايداري شده و بقاي خود را از دست خواهد داد و قادر به خدمات کامل اکوسيستمي تعريف شده خود نخواهد بود. تنها قاچاق چوب نيست که بلاي جان «دلند» شده،‌ شاليزارها و زراعت هم آب اين محدوده را به درون خود مي‌کشد. «در جنگل چاه شرب حفر شده که آب را از دسترس درختان خارج مي‌سازد و آنها را در برابر آفات و بيماري‌ها آسيب‌پذير مي‌کند». در همين مقوله پيشنهاد مي شود که بايد براي جنگل جلگه اي دلند که تنها جنگل جلگه اي شمال بزرگراه سراسري گرگان مشهد است شناسنامه تهيه شده و ثبت ملي گردد و همچنين به خوبي محافظت شود زيرا از بين رفتن اين جنگل نه تنها به معناي نابودي گياهان است بلکه حيات جانوراني که در آن زندگي مي کنند نيز مختل مي شود و ممکن است به انقراض نسل برخي از جانوران بينجامد. يکي از راهکارهاي بهبود وضعيت «دلند» به‌ نظر کنشگران محيط زيست، ثبت ملي اين محدوده به‌عنوان تنها بازمانده جنگل‌هاي جلگه‌اي ايران در شمال جاده گلستان به مشهد است. ما با يک فاجعه زيست محيطي مواجه هستيم. بايد دست اندرکاران امور آب، محيط زيست، منابع‌طبيعي و جهادکشاورزي استان بررسي و رسيدگي لازم به الگوي کشت اهالي و چاه‌هاي آب را در راس امور خود قرار دهند. فقر اقتصادي و فرهنگي باعث قطع گسترده درختان گرديده است. اگر اين محدوده ثبت ملي شود، مي‌توان روي برندسازي و توسعه اکوتوريسم و توانمندسازي اقتصادي پايدار اهالي منطقه سرمايه گذاري و فعاليت نمود در غير اين‌صورت، همه عوامل مخرب در نهايت «دلند»‌ را از بين مي‌برند، حتي همين الان هم برخي به آن، عنوان جنگل مخروبه داده‌اند. «دلند» به‌عنوان جنگل جلگه‌اي بازمانده از تخريب‌‌ها و جزئي از جنگل‌هاي هيرکاني مي باشد. امروزه شرايط ناراحت‌کننده‌اي بر آن حاکم است و برخي اهالي روستاي اطراف جنگل دخل و تصرف زيادي در اين محدوده دارند. اهالي درخت‌هاي انجيلي، آزاد و بلوط را قطع مي‌کنند و به‌عنوان چوب به دلالان مي‌فروشند. يکي از مهمترين دلايل قاچاق چوب در گلستان وضعيت اقتصادي مردم بومي و دسترسي راحت افراد ساکن در حاشيه عرصه‌هاي جنگلي به درختان مي باشد. اگر نمي‌خواهيم اين جنگل ارزشمند در سال‌هاي آتي نابود شود،‌ بايد سريع‌تر براي بقاي آن فکري کنيم. ايران داراي 14 ميليون هکتار جنگل است که حدود 2 ميليون هکتار آن در شمال کشور واقع است. قدمت جنگل هاي باستاني هيرکاني ايران به بيش از پنجاه ميليون سال قبل برمي گردد و داراي 90 گونه درختي و 211 گونه درختچه اي و هزار و 558 گونه علفي و بوته اي است. مساحت اين عرصه هاي جنگلي در حدود يک درصد جنگل هاي اروپاست ولي تعداد گونه هاي آن 16 درصد گونه هاي موجود در کل قاره اروپاست. اين مقايسه ها نشان مي دهد جنگل هاي هيرکاني در شمال ايران با وجود مساحت کم، تنوع گونه اي بسيار زيادي دارد و از اين نظر و به دليل تنوع زيستي و گستردگي ذخاير ژنتيکي، شايسته حفاظت بيشتر و تحقيقات زيادي است. جنگل هاي هيرکاني بخشي از ثروت بزرگ جهاني هستند که در سال 2019 به عنوان ميراث‌طبيعي جهاني در سازمان يونسکو‌ ثبت‌گرديده‌اند و اکنون ميراثي براي تمام جهانيان محسوب مي‌شوند و نگهداري و محافظت از آن‌ها مسئوليتي بزرگ براي تک تک شهروندان کشور عزيزمان ايران است.

پژوهشگر بين المللي آب و‌ خاک

و دوستدار محيط زيست